به گزارش ستاد خبری بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست «کتاب‌شناسی آرای نو در خاورمیانه پژوهی» از سلسله نشست های موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، یکشنبه (بیست‌وپنجم آبان ماه) با حضور دکتر قدیر نصری عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و دکتر رحمان قهرمان‎پور نویسنده و پژوهشگر و فرزاد پورسعید نویسنده و پژوهشگر در موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر قدیر نصری به معرفی سه کتاب در حوزه خاورمیانه پژوهی پرداخت و تصریح کرد: یکی از پررونق ترین و غنی ترین حوزه هایی که درباره آن متن و کتاب تولید می شود، خاورمیانه یا غرب آسیا است.

وی با معرفی کتاب «دانش خطرناک؛ شرق‌شناسی و مصائب آن» نوشتن رابرت اروین، اظهارداشت: نویسنده در این کتاب که به تازگی در ایران منتشر شده است به بررسی فعالیت های ادوارد سعید شرق شناس معروف پرداخته است. اروین در این کتاب بر روی نقص ها و خطاهای پژوهش های شرق شناسی ادوارد سعید، دست گذاشته است که تا پیش از انتشار این کتاب درباره آنها صحبت نشده است.

نصری افزود: از دید اروین اولین اشتباه ادوارد سعید این بود که شرق را فقط جهان اسلام و جهان اسلام را هم فقط  در عرب ها خلاصه کرده است. دومین ایراد را هم مربوط به این دانسته که او برخی شرق شناسان را مورد توجه و تحسین قرار داده که چندان از وزن و جایگاه بالایی برخودار نبودند. همچنین از نظر نویسنده، ادوارد سعید دارای خطای روشی هم بوده است. منبع الهام روش شناسی او میشل فوکو و گرامشی بوده است که حتی باز درک خوبی از مفاهیم و مبانی نظری این افراد نداشته است. 

وی تاکید کرد: در مجموع کتاب «دانش خطرناک؛ شرق‌شناسی و مصائب آن» اثری بسیار خواندنی و جذاب برای مخاطب ایرانی است و برای خاورمیانه شناسی عمیق، کتاب مناسبی محسوب می شود.

کتاب زیست شیعی اثری مهم  با ارائه تجربه های  بکر از تجربه های زیستی شیعیان

این عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در ادامه نشست با معرفی کتاب دیگری به نام « زیست شیعی؛ مناسکی شدن مسلمانان در ایران امروز» نوشته دیوید تورفیل، اظهارداشت: این کتاب یکی از کتاب های مجموعه سرو است که بر این مفهوم تاکید دارند که ایرانی ها شیعه بودن را درحال زندگی کردن هستند. یعنی شیعه بودن با مناسک و آیین های مذهبی در ایران با زندگی مردم کشور عجین شده است.

وی ادامه داد: تورفیل نویسنده این کتاب برای نوشتن تز دکترای خود به اصفهان سفر کرده است و آنجا مدت ها در مناسک مختلف مسلمانان از جمله نمازجماعت در مساجد و مراسم های مذهبی و عزاداری شرکت کرده است. مهمترین سخن نویسنده در این کتاب این است که دنیای غرب دچار اشتباه نشوند و جهان اسلام فقط در سنی ها خلاصه نمی شود و شیعیان هم مسلمان هستند که نادیده گرفته شده اند و مساله دوم این که زمانی که از اسلام شیعه صحبت می شود، فقط اسلام سیاسی نیست بلکه یک اسلام اجتماعی نیز وجود دارد.  

نصری گفت: این اثر به سه دلیل اهمیت دارد که اولین علت همین است که نگاه میدانی و تجربی به زیست شیعیان دارد.همچنین مطالعه بین رشته ای بودن آن موجب خلق اثری جذاب شده است. بیان نکته های بکر از تجربه های زیستی شیعیان هم یکی دیگر از مهمترین ویژگی های این کتاب است.

کتاب «اسلام ‌گرایی: سومین جنبش مقاومت رادیکال» سومین اثری بود که نصری در نشست « کتاب شناسی آرای نو در خاورمیانه پژوهی» معرفی کرد و افزود: این کتاب برای سال ۲۰۰۹ است که به تازگی در ایران ترجمه و منتشر شده است. نولته نویسنده این کتاب می گوید اسلام ‌گرایی غیر از اسلام است، همانطور که صهیونیزم غیر از دین یهود است.  

در ادامه این نشست، دکتر رحمان قهرمان‎پور نویسنده و پژوهشگر با معرفی دو کتاب «نظم و زوال سیاسی» و «هویت؛ سیاست هویت کنونی و مبارزه برای به رسمیت شناخته شدن» از فرانسیس فوکویاما به ترجمه خود، گفت: کتاب«نظم و زوال سیاسی» بسیار کتاب بحث برانگیزی شده است چرا که نویسنده در این کتاب از آن دیدگاه های خود در کتاب پایان تاریخ آخرین انسان، عقب نشینی کرده است. در کتاب نظم و زوال سیاسی، فوکویاما اذعان می کند، نظام های لیبرال دموکراسی ها مخصوصا در آمریکا گرفتار پدیده ای به نامی حامی پروری شده اند.

قهرمان‎پور در ادامه کتاب «توسعه به مثابه توانمندسازی حکومت» نوشته مت اندروز، لنت پریچت، مایکل وولکاک را معرفی کرد و افزود: این کتاب نیز در ادامه ایده همان کتاب «نظم و زوال سیاسی» فوکویاما است.  

وی ادامه داد: فوکویاما معتقد است نظم سیاسی حاصل توازن سه پدیده بروکراسی قوی، حاکمیت قانون و دموکراسی است. اما ما در اغلب دوره های تاریخی می بینیم این سه پدیده در توازن با هم نیستند. اگر دموکراسی و رقابت انتخاباتی به وجود بیاید و قانون وجود نداشته باشد پدیده‌ای به نام حامی ‌پروری رخ می‌دهد و به دلیل فقدان قانون موجب دست‌اندازی در ثروت عمومی می شود.

این پژوهشگر گفت: فوکویاما می‌گوید نسخه‌های قدیمی توسعه به معنای نقشه راه دیگر جواب نمی‌دهد. بسیاری از برنامه‌ها در اجرایی شدن مشکل دارند. مشکلی مانند کرونا که امروز به چشم خودمان می‌بینیم. اگر خاورمیانه نتواند مشکل یک بروکراسی قدرتمند حل کند در آینده نزدیک ما شاهد افزایش دولت‌های در حال ورشکستگی خواهیم بود. متاسفانه آینده خوبی در انتظار خاورمیانه نیست  و آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با مداخله و فشار نمی‌توان خاور میانه را توسعه بخشید.

قهرمان پور افزود: امروز مسئله خاورمیانه معطوف به عملکرد دولت ‌ها در رفاه اجتماعی و ایجاد شغل برای جوانان شده است. خاورمیانه را باید نجات داد تا دولت ‌های در حال ورشکستگی کمتر شود چون نظام بروکراتیک استقلال عمل ندارد. فوکویاما در کتاب هویت به مشکل هویت اشاره می‌کند و می‌گوید از دلایل منازعات در خاور میانه همین منازعات قومی، زبانی و مذهبی است. شکاف‌ های هویتی وجود دارد که در سوریه و لیبی تا جنگ داخلی پیش می‌رود. در خاورمیانه این منازعات در چهارچوب دموکراسی قابل حل نیست. ما در خاور میانه در حال حرکت به مقوله کارآمدی هستیم. هر دولتی نتواند کارآمد باشد در مسیر تبدیل به یک دولت ورشکسته قرار می‌گیرد.

بیشتر کتاب های جدید ایرانی خاورمیانه پژوهی پایان نامه های دانشگاهی است

در پایان این نشست فرزاد پورسعید، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی با انتقاد از اینکه بیشتر آثار منتشر شده در زمینه خاورمیانه ترجمه است، گفت: با بررسی کتاب‌ها به این نتیجه رسیدم که عمده این کتاب‌ها متاسفانه پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دکتری هستند که ناشران گمنام آن را منتشر می‌کنند و در واقع هزینه‌ای به عنوان حق‌التالیف برای نویسنده پرداخت نمی‌کند و دانشجو عمدتا تمایل دارد کتاب‌هایشان منتشر شود.

او ضمن معرفی کتاب «استثناگرایی اسلامی» با ترجمه حسین جعفری بیان کرد: نویسنده کتاب، شادی حمید مدیر مرکز خاور میانه در دانشگاه استنفورد است. کتاب یک پرسش محوری دارد چرا رابطه اسلام و سیاست در مقایسه با ادیان دیگر منجر به سرنوشت متفاوت شده است. در واقع پاسخ کلی این است برخلاف آنچه تصور می‌شد نهضت اصلاح دینی پاسخ‌های خود را در متن اسلام دید در حالی که در جریان مسیحیت این موضوع تعریف نشده بود و به همین دلیل نهاد کلیسا امور دنیوی را واگذار کرد.

او ادامه داد: این کتاب معتقد است که اسلام‌گرایی سیاسی محصول میانه‌روی است و در واقع تمام این‌ها دستمایه تئوریک دارند و در فرایند اصلاح گرایی دینی اتفاق افتاده است. در ترکیه، مصر و تونس همه از دل جریان اخوان برخاستند. در نهایت کتاب می‌گوید آنچه در غرب با اصلاح دینی اتفاق افتاد در جهان اسلام نمی‌افتد.

پورسعید کتاب دوم را «سیاه‌جامگان آخر زمانی» نام برد که نشر اطلاعات آن را به چاپ رسانده‌ است. او در این باره گفت: عنوان فرعی کتاب را مترجم یا ناشر اضافه کرده‌اند. در کتاب هر چند‌ ابهام‌هایی وجود دارد اما بخش‌هایی نیز توضیح می‌دهد داعش چگونه به سمت تشکیل دولت اسلامی پیش رفته و بسیاری از پژوهش‌ها درباره شناخت داعش در این کتاب به خوبی توضیح داده شده است.

کتاب «ایده اسرائیل» کتاب دیگری بود که پورسعید به آن پرداخت و گفت: نسخه اصلی کتاب در سال ۲۰۱۶ به چاپ رسیده‌ است. این کتاب در واقع دلالت بر مفهوم پست صهیونیستی دارد. در مطالعات اسرائیل اثر مشخصی اینگونه به چاپ نرسیده بود و کل بحث کتاب این است که صهیونیسم از پروژه‌های موفق مدرنیزاسیون است و معتقد است صهیونیسم شالوده شکنی است و بر پایه این شالوده‌شکنی رابطه قدرت شکل گرفته است.

نشست نشست « کتاب شناسی آرای نو در خاورمیانه پژوهی» همزمان با دومین روز از هفته کتاب با مشارکت مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه  از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده  از طریق اینستاگرام این موسسه پخش شد.

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.