به گزارش ستاد خبری بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، در ابتدای این نشست محمدجواد اکبرپوربازرگانی با بیان تاریخچه ای از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و سابقه آن گفت: هرچه بیشتر از پایان جنگ می گذرد ضرورت تاریخ نگاری مستند از جنگ بیش از پیش خودش را نشان می دهد. چنانچه مقام معظم رهبری نیز بر ضرورت پرداختن به این مقوله بیش از پیش و تبیین حوادث دفاع مقدس و مقوله اتقان تاکید داشته اند. از این رو، رسالت مرکز اسناد تولید آثار مرجع در حوزه دفاع مقدس است که برای رسیدن به این هدف با مشکلات بسیاری مواجه هستیم که ممکن است منجر به تحریف دفاع مقدس شود.

وی ادامه داد: در این میان دو چالش اساسی وجود دارد، نخست داده ها و اطلاعات، به این معنا که به دلیل فقدان فرماندهان، کسر اطلاعات، نواقص اسنادی و وجود تناقض و تضاد در روایت ها با دشواری ارائه اطلاعات مواجهیم. مورد دیگر مربوط به روش تحقیق است. چرا که، کیفیت برداشت از اسناد و روش پژوهش و نگارش اثر بسیار حائز اهمیت است.

اکبرپور بازرگانی ادامه داد: بعد از آغاز جنگ در نیمه نخست سال ۶۰ به دلیل اینکه در سپاه پاسداران دغدغه ثبت و ضبط حوادث جنگ وجود داشت، تیم هایی تشکیل و به نوارهای مرزی کشور اعزام شدند تا حوادث را ضبط و ثبت کنند. برای نخستین بار شاهد آن بودیم که در رده های مختلف قوای نظامی، افرادی به نام تاریخ نگار در عملیات ها حضور داشتند که حوادث جنگ را ثبت و ضبط می کردند. در کنار فرماندهان و در رده های مختلف راویان و تاریخ نگارانی مستقر شدند تا کلیه مذاکرات، جلسات، مکالمات بی­سیمی حین عملیات و بعد از آن در قالب نوار، کروکی و... ثبت و ضبط شده و به صورت گزارش برای فرمانده کل آماده می شد.

وی ادامه داد: همزمان با عملیات فتح ­المبین این اقدام آغاز و در سال ۶۲ در آستانه عملیات خیبر این بخش با تغییراتی به بلوغ بیشتری رسید. بعد از پایان یافتن جنگ نخستین سوال پیش روی تاریخ نگاران این بود که با داده ها چه کنیم؟ نخستین بحثی که مطرح شد این بود که چون حجم اسناد بالا و شامل یک هزار و ۲۰۰ دفتر روزنوشت راویان، قریب به ۴۰ هزار نوارکاست و ۷۰۰ گزارش حاوی مطالب محرمانه بود، نیاز به ساماندهی داشت تا برای پژوهشگران و مورخان قابل دسترسی و استناد باشد. از این رو، در دهه ۷۰ برخی از اسناد ساماندهی و گویاسازی شده و همزمان با آن فرآیند پژوهش و نگارش آثار پژوهشی در حوزه جنگ شروع شد.

اکبرپور بازرگانی عنوان کرد: بعد از جنگ چند گروه پژوهشی تخصصی فعالیت خود را آغاز کردند. گروه مطالعات نظامی نخستین گروهی بود که با تمرکز بر عملیات ها و با هدف تولید آثار در حوزه نظامی جنگ فعالیت می کرد. گروه دیگر شامل مطالعات روز شمار جنگ بود که علاوه بر عملیات نظامی تحولات سیاسی، نظامی، منطقه ای ملی و بین­المللی را نیز مورد بررسی قرار می داد.

وی از تاریخ شفاهی فرماندهان و حکایت راویان از این تاریخ به عنوان گروه سوم یاد کرده و در رابطه با نوع چهارم فعالیت ها، گفت: مطالعات غیر نظامی شامل بررسی جنبه های اجتماعی، حقوقی و سیاسی جنگ از دیگر گروه های پژوهشی بود که این چهار مورد از گروه های اصلی پژوهشی در مرکز اسناد و عهده دار تاریخ نگاری در این مرکز هستند.

جنگ آینده در حوزه تاریخ نگاری جنگ روایت هاست

در ادامه این نشست یدالله ایزدی در رابطه با فرآیند تولید یک اثر تاریخی در راستای جنگ ایران و عراق و ضرورت استفاده از این آثار گفت: حادثه ای که در چهار دهه گذشته در بستر انقلاب اتفاق افتاد به قدری مهم و سهمگین است که حتی قادر بود نظام را تحت تاثیر قرار دهد. چنانچه سقوط نظام در فهرست طراحی جنگ بود.

وی با بیان اینکه جنگ همه ابعاد جامعه را با خودش درگیر می کند، گفت: تاثیرات جنگ پس از آن هم در لایه های مختلف جامعه در حوزه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و... خودش را نشان داد. این وقایع سپاه را به این فکر انداخت که وقایع را جمع آوری کرده و به گونه ای پیرامون آن اطلاع رسانی کند. ضمن اینکه رادیو، تلویزیون و نشریات هم علیرغم فعالیت هایی که داشتند نمی توانستند اخبار جنگ را به صورت جامع و کامل انعکاس دهند. از این رو، لازم بود مرکزی پیرامون این مقوله شکل بگیرد.

ایزدی با بیان اینکه نگاه مرکز به این مقوله ویژه و خاص است، گفت: مهم است که این حادثه در روایت آینده دچار تحریف نشود، جلوگیری از تحریف تاریخ کلید واژه اصلی چنین اقدامی است. در این میان نکته اصلی این بود که این حادثه عظیم چگونه قابل گردآوری است که در طول جنگ به تدریج نحوه جمع آوری داده ها به بلوغ رسید. سپس با پایان جنگ این سوال پیش آمد که با این اسناد چه باید کرد؟ عده ای مطرح کردند که اسناد در قالب موزه نگهداری شود، اما رسالت مرکز اسناد چیز دیگری بود. چون مقوله مهمی پیش رو بود. برآیند تمام اندیشه های پیرامون تاریخ نگاری در سوالات راجع به چرایی و چگونگی آغاز جنگ، ادامه جنگ، پایان جنگ می گنجید و همین سوالات هنوز هم سوالات روز هستند. از این رو، معتقدم نوع روایتی که از جنگ می شود به نوعی برخورد و تضارب میان روایت های مختلف بوده و اساسا جنگ آینده در حوزه تاریخ نگاری جنگ روایت هاست.

آرشیو مرکز اسناد منبعی ارزشمند و قابل استناد است

وی تصریح کرد: نکته اصلی در این است که ما در این زمینه تا حدود زیادی ضعف داریم و منفعلانه عمل می کنیم. این درحالیست که آرشیو مرکز یکی از گنجینه هایی است که در نوع اسناد، ماهیت، بهره برداری و کیفیت نگهداری از آنها منحصر به فرد است.

ایزدی در ادامه استفاده از روش روزشمار را یکی از روش های انعکاس محتوای اسناد دانسته و گفت: در این مدل، جنگ مترادف با عملیات ها معنا شد و منطق و ظرف آن نیز زمان است. البته در رابطه با شکل و فرم حادثه بحث های بسیار مفصلی وجود دارد. در هرحال، جنگ زمینه تاریخی دارد و عوامل بسیاری در آن دخیل هستند. بنابراین، انباشتی از موضوعات به عنوان دلایل و زمینه های وقوع جنگ موضوعیت دارند. اما آغاز انقلاب اسلامی ایران به عنوان آغاز چرایی جنگ در نظر گرفته شد.

وی در ادامه اظهار کرد: سپس چهار عامل مد نظر قرار گرفت که شامل اصالت جنگ، واقعه نظامی مربوط به جنگ، حوادث امنیتی موجود در داخل کشور و سایر موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... می­شد. ارائه مطالب در قالب گزارش و با یک پیکره منسجم صورت می گرفت. البته ممکن است این دست آثار مخاط عام نداشته باشند اما قطعا مرجعی قابل اتکا و استناد برای پژوهشگران تلقی می شوند.

وقایع روزشمار، سنگ محک آثار دفاع مقدس است

اکبرپوربازرگانی در ادامه این نشست با اشاره به فلسفه طراحی روزشمار جنگ گفت: انواع گونه های پژوهشی که ممکن است در آینده منتشر شود می توانند از این ظرفیت موجود استفاده کنند. ضمن اینکه، وقایع روزشمار سنگ محکی است برای آنچه قرار است در این حوزه منتشر شود و راه و روش تولید محتوای درست را نشان می دهد.

ایزدی در ادامه با اشاره به تاریخ شفاهی مربوط به دفاع مقدس گفت: سوالی که در این حوزه وجود دارد این است که آیا این سبک تاریخ نگاری قابل اتکاست؟ نکته اصلی این است که در مدل تاریخ شفاهی تاریخ نگاری وقایع تاریخی را همانگونه که هست و با حداقل تحریف ثبت و ضبط می کند، در مرکز هم اصل بر همین موضوع است و هیچ گاه نخواسته ایم در جایگاه تریبون تبلیغاتی عمل کنیم.

وی در رابطه با این حوزه تاریخ نگاری در سازمان اسناد و تحقیقات دفاع مقدس گفت: در این حوزه سازمان اسناد تا حدودی صاحب سبک است. به این معنا که ضمن استفاده از تجربه های موجود در عرصه ملی و بین­المللی و با بهره گیری از تجربیات سازمان در این حوزه دستورالعملی جدید استخراج کردیم که بر اساس خاطره گویی نیست و سندپایه است.

اکبرپوربازرگانی نیز در پاسخ به این سوال که آیا در دوران کنونی هم فعالیت های سازمان استاد ادامه پیدا می کند؟ گفت: در این زمینه طرحی تهیه کرده ایم مبنی بر اینکه در حوزه های مختلفی مانند جنگ های منطقه، حوزه های سازندگی، فعالیت های جهادی سپاه و... نیز فعالیت هایمان را با همین رویکرد ارائه دهیم. در حال حاضر، هماهنگی ها انجام شده و روش تاریخ نگاری در این حوزه ها ادامه پیدا خواهد کرد.

نشست «نقش مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در تاریخ‌نگاری جنگ» همزمان با سومین روز از هفته کتاب با مشارکت سازمان اسناد و تحقیقات دفاع مقدس از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده  از طریق اینستاگرام این موسسه پخش شد.

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.