در نشست «اهمیت ویرایش در متون کودک و نوجوان» مطرح شد

متن ویراسته در تربیت ذائقه مخاطب اهمیت دارد

1399/08/28-15:17

به گزارش ستاد خبری بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست «اهمیت ویرایش در متون کودک و نوجوان» از سلسله نشست‌های موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سه شنبه (بیست‌وهفتم آبان ماه) با حضور محمد گودرزی‌دهریزی، مریم جلالی، مهدی قنواتی و فهیمه شانه برگزار شد.

 

شیوه نگارش کتاب، برای کودک بار آموزشی دارد

مریم جلالی در ابتدای نشست با بیان این که مبحث ویرایش حوزه کودک و نوجوان موضوعی نو و جدید است گفت: تامل بر این موضوع در سال‌های اخیر صورت گرفته و پیش از آن زبانشناسان  نگاه خاصی به این مقوله داشتند و نگاهشان از منظر انتخاب واژگانی بود که در دایره واژگان کودکان قرار داشت، همچنین تحقیقاتی پراکنده در این زمینه انجام شد.

وی افزود: بسته به شرایط فرهنگی، اجتماعی، اطلاعاتی و غیره کودک، فرهنگ واژگانی آن‌ ها مدام دچار تغییرات  می‌شود. خود آثار کودک و نوجوان نشان داد پرداختن به ویرایش در متون کودک و نوجوان ضروری است، از این رو که در برخی موارد دقتی روی رسم ‌الخط و ویرایش انجام نمی‌گرفت و بیشتر در پی انتقال مفهوم بودند.

این نویسنده ضمن اشاره به این که ویرایش کمک می‌کند متن ویراسته و صحیح در دسترس کودک و نوجوان قرار بگیرد بیان کرد: شیوه نگارش نیز حاوی بار آموزشی برای این گروه سنی است و اصولا نویسندگان بر شیوه‌ های نگارشی خود پافشاری کرده و آن را به ناشر تحمیل می‌کردند که گاهی اشتباهاتی در آن دیده می‌شد؛ اما حق مخاطب ما این است که از یک متن ویرایش شده و ویراسته استفاده کنند.

او درباره تاثیر متن ویراسته در ذائقه بچه ‌ها و علاقه‌مند کردن آن ‌ها به خواندن کتاب گفت: شاید چندان در کتابخوان کردن آن‌ها موثر نباشد اما در تربیت ذائقه مخاطب اهمیت زیادی دارد؛ که وقتی مخاطب با متنی خوب روبه‌رو شود خواندن آثار خوب جزو عادت او شده و  وقتی ساختارهای خوب ملکه ذهن کودکان می‌شود، بعدها اگر اثری با ساختار غلط ببینند استقبالی از  آن نمی‌کنند.

وی همچنین گفت: در مرحله اول والدین و بزرگ‌ترها باید کتاب‌ هایی که نیاز کودک است را انتخاب کرده و به آن‌ها بدهند، در مرحله دوم خود بچه‌ ها آثار را نگاه کرده، ورق زده و انتخاب می‌کنند. والدین باید بیشتر پیشنهاد مطالعه بدهند.

 

سه سطح ویراستاری متون کودک

محمد گودرزی‌ دهریزی از دیگر میهمانان این نشست با بیان این که وقتی صحبت از ویرایش می‌شود اولین چیزی که تداعی می‌کند این است که شخصی به نام ویراستار متنی آماده را می ‌خواند و ویرایش می‌کند اظهار کرد: برای این که یک متن برجسته حوزه کودک تکامل پیدا کند باید سه ویراستار را از سر بگذراند؛ اولین ویراستار داستان‌نویس است؛ همان کسی که اثر را خلق می‌کند، ویراستار دوم کودک است کسی که اثر برای او خلق می‌شود و سوم، شخص ویراستار است که به صورت حرفه‌ای در این زمینه فعالیت می‌کند.

وی افزود: جایگاه زمانی این سه ویراستار اهمیت دارد؛ این که نویسنده چه زمانی اثر را به کودک یا ویراستار حرفه‌ای بدهد مهم و اثرگذار است. یا این که خود چه موقع وارد نقش ویراستاری ‌اش شود. یکی از مشکلات در ویراستار نگاه کردن به کودک این است که ایده اولیه نگارش اثر را به کودک بدهیم و در واقع نباید پیش از نگارش اثر ایده اولیه را در اختیار کودک قرار دهیم.

او با اشاره به این که در ویرایش متون کودک بر نقش نویسنده به عنوان ویراستار تاکید دارد گفت: در وجود نویسنده، هم نویسنده خلاق و هم نویسنده ویراستار وجود دارد. نویسنده باید بتواند تشخص این دو را در خود شکل دهد. از این رو که این دو در برخی موارد هم‌افزایی کرده و گاهی به صورت جداگانه فعالیت می‌کنند و در بعضی مواقع نیز هرکدام به یک شکل فعالیت می‌کنند.

این نویسنده همچنین گفت: نویسنده خلاق زمانی که ایده نگارش اثر در ذهنش شکل می‌گیرد باید به تنهایی کار کند و بخش ویراستاری کار را کنار بگذارد. وقتی پیش نویس اولیه اثر تمام شد نوبت به شخص ویراستار در ذهن نویسنده می‌رسد؛ البته نباید بلافاصله پس از نگارش اولیه شروع به ویراستاری کند بلکه باید زمانی از نگارش اثر بگذرد و سپس ویراستار ذهن نویسنده بیاید و کار خود را شروع کند.

وی چنین ادامه داد: نویسنده در نقش ویراستار ابتدا باید یکبار متن را با صدای بلند بخواند؛ چون گوش پیش از نوشتن برای دریافت اطلاعات و نوع رفتار افراد در محیط اطراف و پس از نوشتن اهمیت دارد. گوش بعد از نوشتن مناسب شخصیت ویراستار ذهن نویسنده است. این ویراستار باید دقیقا همانند یک غریبه به متن خود نگاه کند اگر با تعلق خاطر آن را بخواند به اشکالات موجود در آن پی نمی ‌برد.

گودرزی: با اشاره به این که سختی نگارش در حوزه کودک این است که هم باید منطقی باشد و هم منطق کودکانه داشته باشد اظهار کرد: اولین چیزی که نویسنده و ویراستار باید در حوزه نگارش آثار کودک بپردازد فکر و ایده اصلی و سپس انسجام اثر است. شرط ارائه کار به ویراستار کودک تمام شدن کار نویسنده است پس از آن نیز کار به ویراستار ارائه می‌شود.

 

اهمیت گونه زبانی در انتقال محتوا به کودک

در ادامه نشست «اهمیت ویرایش در متون کودک و نوجوان» مهدی قنواتی ضمن اشاره به این که وسیله ارتباطی ما انسان‌ها با کودک یا هر کس دیگر زبان است اظهار کرد: باید مسئله زبان را موشکافانه شناخت؛ باید این ابزار زبان و عناصر آن را یافت و در پی این بود که چگونه می‌توان از  آن‌ها بهره برد.

او در  ادامه بیان کرد: در گونه زبانی انواع مختلفی چون فخیم، ادبی، معیار، کوچه بازاری و غیره داریم؛ نکته مهم این است که وقتی ما برای کودک و نوجوان می‌نویسیم یا متون این گروه سنی را ویرایش می‌کنیم کدام یک از این گونه‌ ها را بیاید مدنظر قرار دهیم و محتوا را بر اساس آن بچینیم. متن کودک یک گونه زبانی دارد و یکی از مهمترین ملزوماتش این است که ما همه آن چیزهایی که برای محتوای کودک نیاز است به کودک منتقل کنیم از طریق گونه زبانی باشد. در نتیجه شناخت این گونه زبانی بسیار اهمیت داد.

وی افزود: نظر بر این است که وقتی برای کودک می‌نویسیم چهارچوب، زبان معیار باشد؛ چون کودک در جایگاهی نیست که چندان گونه‌ های دیگر را تشخیص دهد. یکی از مسائلی که در نگارش متون کودک و نوجوان اهمیت دارذ  توجه به این است که حتما نویسنده، ویراستار، ترانه سرا و … در مسیر و خطر زبان معیار حرکت کند.

این پژوهشگر ضمن بیان این که زبان معیار باید از سوی نویسنده، شاعر و ویراستار شناخته شود گفت: شناخت ویژگی‌ های زبان معیار برای هر نویسنده و ویراستاری برای نگارش در هر دوره سنی اهمیت دارد. پس از شناخت زبان معیار باید در پی ابزارهای آن باشیم، آن وسایلی که نویسنده، شاعر و ویراستار در اختیار دارد واحد های زبانی است تا بتواند با استفاده از آن، محتوایی که مدنظر دارد را به بهترین شکل ممکن به مخاطب منتقل کند. از این رو هر ویراستار و نویسنده‌ای باید واحد های زبانی گونه زبانی را بشناسد که در انتقال محتوا بسیار اثر گذار است.

او همچنین اظهار کرد: شناخت عناصر ادبی در شعر، رمان و غیره حائز اهمیت است و صاحب اثر باید به این حوزه واقف باشد. وقتی صاحب اثر نتواند محتوای خوبی را که از طریق ابزارهای زبانی منتقل می‌شود پرورده کند، نمی‌تواند تربیت خوبی در ذائقه مخاطب ایجاد کند.

قنواتی ضمن اشاره به این که ما به شدت فقر فرهنگ در متن کودک و نوجوان داریم گفت: ویرایش متن کودک و نوجوان به مراتب سخت‌تر از متن بزرگسال است، شاید همین امر سبب شود ناشران و پدیدآورندگان و نویسندگان و مترجمان به موضوع متن کودک و نوجوان بیشتر اهمیت دهند تا در نهایت ذائقه و نیاز این گروه در متن لحاظ شود.

 

نویسنده، ویراستار نیست

در ادامه مریم جلالی درباره چگونگی تربیت ذائقه مخاطب اظهار کرد: زبان گفتار و نوشتار حاصل توانش ذهنی است. در نظر آوردن این امر است که باعث خلق کنشی مناسب دریافت او می‌شود. باید توجه کرد نوع نوشتاری که در اختیار کودک قرار می‌گیرد در چه حوزه ‌ای است.  

وی افزود: ما نمی‌توانیم به کسی که متن ادبی می‌نویسد تاکید کنیم درست بنویسد از این رو که ذوق اصلی او را از بین می‌بریم و او بیشتر بر درست نویسی متمرکز می‌شود. وقتی متن نوشته می‌شود، نویسنده حتما نباید آن را ویراستاری کند از این رو که الزاما هر کسی که نویسنده است ویراستار نیست و هر ویراستاری نویسنده نیست. این امر ضرورت پرداختن ویراستار به متن را نشان می‌دهد.

او با اشاره به این که نوع نگارش کلمات در ذهن کودکان می‎ماند گفت: متن خوب تربیت کننده ذائقه بچه‌ هاست اما باید توجه کرد چه متنی خوب است؛ این متن در چه گروهی قرار می‌گیرد. در برخی موارد متن قوانینی دارد که باید رعایت شود؛ در واقع متن باید در خور دانش اولیه کودک باشد و نویسنده باید نحوه نوع نوشتار در قالب ‌های گوناگون را بداند و فقط نباید دانش زبانی و شناختی خودش کامل باشد.

 

ویراستار خدمت‌گذار متن

فهیمه شانه با اشاره به این که در مهمترین قدم ویراستار نباید به دنبال تغییر یا اعمال نظر باشد اظهار کرد: در واقع ویراستار باید حافظ ذهنیت نویسنده و شاعر بوده و به اخلاق ویراستاری پایبند باشد و در هر ساحتی که قرار است وارد شود باید با دیدگاه کودکان آشنا باشد. ویراستار باید خود را خدمتگزار متن بداند. ویراستار باید به گونه‌ای اثر را ویراستاری کند که همچنان ردپای نویسنده و صاحب اثر در آن وجود داشته باشد. در اصل باید پیشنهاد تغییر دهد و در پی ارتقای متن یا اثر باشد.  

او درباره تفاوت ویراستار متن ترجمه و متن به زبان فارسی گفت: وقتی که پای ترجمه به میان می‌آید، درست است که در کنار ترجمه زبان، تبادل فرهنگی نیز داریم ولی باید به اقتضائات فرهنگی توجه کرد و آن را در نظر گرفت. ویراستار باید به زبان مقصد و مبدا مسلط باشد و جملات را از لحاظ نحوی بررسی کند.

نشست «اهمیت ویرایش در متون کودک و نوجوان» همزمان با چهارمین روز از هفته کتاب با مشارکت انجمن ویراستاران از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام این موسسه پخش شد.

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.