بازگشت
در پاسخ به برخی کژخوانی نظریه‌های جامعهشناسی جهان کتاب نوشتم
1403/02/26-13:37
حسین ابوالحسن تنهایی گفت: کژخوانی و کژدانی منابع اولیه جامعهشناسی کلاسیک توسط دانش‌پژوهان از یک سو و بی‌توجهی و اغفال دانش‌آموزان و دانشجویان جامعهشناسی از سوی دیگر، من را بر آن داشت تا درباره مارکس، وبر، مید و بلومر از نو بنویسم.
به گزارش ستاد خبری سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «به ناگریز نوشتم» با مضمون تازه‌های شرح کتاب‌های تنهایی با همکاری انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی و انتشارت اندیشه احسان، هم‌زمان با هفتمین روز برگزاری نمایشگاه کتاب روز سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ با حضور حسین ابوالحسن تنهایی، استاد دانشگاه و جامعه شناس، غلامرضا خاکی استاد دانشگاه تهران و غلامرضا آذری، نویسنده، مترجم و عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی در نشست سرای ناشران دانشگاهی برگزار شد.
در این نشست آثار تنهایی در شاخه جامعهشناسی تفسیری، جامعهشناسی نظری و جامعهشناسی درمانی در ایران مورد نقد و بررسی قرار گرفت و در ابتدای نشست غلامرضا آذری در تمجید از شخصیت ابوالحسن تنهایی، گفت: حسین ابوالحسن تنهایی همچون آفتاب عالم‌تاب است و به جرات می‌توان گفت آثار ایشان بی‌نظیر است و کتاب‌های ایشان باید در مراکز دانشگاهی تدریس شده و مورد توجه دانشجویان و اساتید صاحب‌نظر در حوزه جامعه شناسی قرار گیرد.
وی به آثار حسین ابوالحسن تنهایی اشاره کرد و افزود: کتاب‌های استاد ابوالحسن تنهایی ازجمله «هم‌کنش گرایی نمادی» هربرت بلومر، «دستگاه نظری بلومر»، بنیان‌گزار همکنشگرایی نمادی، «دستگاه نظری جرج هربرت مید» بنیان‌گزار تفسیرگرایی آمریکایی، «دستگاه نظری وبر» تفسیرگرایی اروپایی،«دستگاه نظری مارکس» تفسیرگرایی آلمانی، «صدسال پس از مید» «دستگاه نظری گوروویچ» پدیدارشناسی دیالکتیکی تفسیری، «تضاد قدرت حق اعتصاب و اتحادیه‌های صنعتی» «جامعه شناسی مصرف و بازار» مطالعه میدانی در هفت بازار تهران، آثار ارزشمندی است که استاد به ناگزیر در پاسخ به نظریه‌های مختلف جامعه شناسی و روانشناسی نوشته‌اند. آثار ایشان گنجینه ارزشمندی برای دانشجویان و اساتید است و به نظر من توجه به این آثار، یک امر واجب و ضروری است.
آذری به شرحی از زندگی و نسبت آن با اندیشه تنهایی از زمان تحصیل و اقامت در آمریکا به‌عنوان شاگرد هربرت بلومر پرداخت و دستگاه فکری و نظری اندیشه استاد بزرگ جامعهشناسی ایران را به‌عنوان پیرو مکتب بلومر، در پنج جستار کلی شامل دکترین یا آموزه، پارادایم، رویکرد، مدل یا الگو و متد یا روش، واکاوی کرد.
وی به گونه‌های نقد در ایران اشاره کرد و با شرح رابطه بین زیست علمی با کیفیت تفکر به تبیین منظومه‌های فکری تنهایی پرداخت و گفت: زیست علمی ابوالحسن تنهایی در دوران دست کم سه دهه، از condition به situation و از آنجا تا دهه سوم به position می‌رسد. در عین‌حال بین این مراحل یک انسجام و یکپارچگی وجود دارد که لازمه طی مسیر تکاملی اندیشه است.
این استاد دانشگاه در پایان سخنانش گفت: وقتی سخن از بنیانگذاری به میان می‌آوریم، از پارادایمی سخن می‌گوییم که استاد تنهایی سهم و خدمت خود را به آن ادا کرده طوری که وسعت کار ایشان در این حوزه منحصربفرد است.
غلامرضا خاکی دیگر سخنران این نشست گفت: متاسفانه در حوزه مدیریت کشور اقداماتی انجام می‌شود که به خطا نام عملگرایی بر آن گذاشته‌اند. طی ۲۰ سال آشنایی و مطالعه‌ی آرا و آثار استاد تنهایی به سمت و سویی از پراگماتیسم، اگر بتوان آن را عملگرایی نامید با قید و شرط عقلانیت اخلاقی، راه فکری خود را پوییده است.
وی افزود: متاسفانه کسانی که فقط نگاه جامعه‌شناسانه به استاد تنهایی دارند، به اهمیت و اثرگذاری تفکر پراگماتیستی او در سایر شاخه‌های دانشی به‌ویژه علم مدیریت پی نبرده‌اند. این در حالیست که تفکرات پیرس و اندیشمندان اولیه پراگماتیسم در آمریکا با استقبال روبه‌رو شد و به مدد مدیریت در جامعه صنعتی آمریکا آمد. شیفت پارادایمی که پس از جنگ جهانی دوم از پوزیتیویسم به تفکر اقتضایی یا مدیریت امکانی صورت گرفت، نشان‌دهنده تاثیر جامعهشناسی بر مدیریت از طریق پراگماتیسم است که در ایران دکتر تنهایی به آن پرداخته است. چنین زاویه دیدی می‌تواند فراتر از کاستی‌های پوزیتیویسم به مدد دانش مدیریت کشور آید.
در این نشست حسین ابوالحسن تنهایی نیز درباره اینکه چرا ناگزیر به نوشتن شده است، گفت: سخن خود را با عنوان «به ناگزیر نوشتم» با مسئله درباره چرایی و چگونگی نوشتن آغاز می‌کنم. که چه رنج‌ها کشیدم و از سال ۱۳۶۱ ناگزیر به نوشتن شدم. علیرغم امکان ماندن و تدریس کنار استادم هربرت بلومر، بنابر توصیه او به ایران بازگشتم.
وی با مروری بر آغاز فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود در دانشگاه‌های کشور از سال ۱۳۶۱، ضمن تحلیل وضعیت جامعهشناسی ایران در آن دوره پرداخت و گفت: زمانی که تنها کتاب در شاخه نظری را شادروان ادیبی انصاری نوشته بود، در کمال تعجب دریافتم که درخصوص فهم و انتقال نظریه‌های بزرگان جامعهشناسی غلط‌نویسی و غلط‌خوانی‌های متعدد و فراوانی رخ داده است به‌همین‌دلیل قرار سکوت در برابر این حجم گسترده از کژدانی و کژخوانی را جایز ندانستم و به شرح، نقد و ویرایش محتوای تولیدشده در رشته جامعهشناسی آن هنگام ایران پرداختم.
وی ادامه داد: در واقع این سخن را باز می‌کنم کژخوانی و کژدانی منابع اولیه جامعهشناسی کلاسیک توسط دانش پژوهان از یک سو و بی‌توجهی و اغفال دانش‌آموزان و دانشجویان جامعهشناسی از سوی دیگر، مرا واداشت تا درباره مارکس، وبر، مید و بلومر از نو بنویسم. بدین قرار نوشتن برایم امری ناگزیر با هدف تولید محتوای علمی موثق شد، فرآیندی که هم‌چنان و با قوت و حساسیت ادامه دارد.
تنهایی اضافه کرد: تاکید دارم که در ادبیات جامعهشناسی کشور تا پیش از این چیزی تحت عنوان جامعهشناسی تفسیری پراگماتیستی اساسا وجود نداشته، و من نخستین کسی هستم که آن را به فضای فکری جامعهشناسی معرفی کرده است. از سوی دیگر خوانش‌های نادرست از مارکس، وبر، مید، بلومر و البته بزرگترین خطا در شرح بلومر توسط ریتزر از دهه ۱۳۶۰ خورشیدی، بر این ناگزیری به نوشتن، اثر گذاشت.
وی به‌عنوان بنیان‌گذار پارادایم تفسیری جامعهشناسی در کشور، از تلاش همکارانی چون توسلی و سایرین که در دهه ۱۳۶۰ و البته پس از او نظریه‌های جامعهشناسی را نگاشتند، به نیکی یاد کرد و سپس مروری اجمالی بر دهه ۱۳۷۰ و بحث‌ها و مناظره‌های مختلف، دهه ۱۳۸۰ و نگارش اولین نسخه کتاب جامعهشناسی نظری، و کوشش‌های دهه ۱۳۹۰ خود و شاگردانش در بنیانگذاری اولین و آخرین گروه تخصصی پارادایمی انجمن جامعهشناسی ایران داشت.
تنهایی ادامه داد: تا دهه ۱۳۹۰ علاوه بر نگارش، با فعال‌سازی گروه‌های جامعهشناسی نظری و جامعهشناسی درمانی که در انجمن جامعهشناسی ایران رها شده بود، در کنار تاسیس گروه تخصصی جامعهشناسی تفسیری، دیالکتیک دانش، بینش و کنش را تحقق بخشیدم. نگاشته‌های تنهایی همانقدر که در جامعهشناسی نظری بی‌بدیل است، در جامعهشناسی درمانی با رویکرد پراگماتیستی نیز منحصربفرد می‌باشد.
وی درباره مجموعه آثارش که در انتشارات اندیشه احسان، نگارستان اندیشه و بزنگاه منتشر شده، گفت: در آثار موشکافی‌های نظری خود در شرح مارکس، وبر، گورویچ، مید و بلومر، همچنین نظریه تفسیری پراگماتیستی جوامع درون‌ساخت-برون‌ساخت خود را به اختصار توضیح می‌دهم که چرا و چه شد که از شیبوتانی و استراوس نوشته‌ام. از کتاب تحلیل قدرت، حق اعتراض و اتحادیه‌های صنعتی که با همکاری بی‌تا مدنی نگاشته، به‌عنوان اثری مهم و کاربردی یاد می‌کنم که راهبرد بلومر برای برون رفت از مسائل عدیده در روابط کارکن- کارفرما و در مواجهه با ساخت سرسخت قدرت در آن مفصلا تبیین شده است.
این استاد جامعهشناسی ادامه داد: این کتاب درعین‌حال نشان می‌دهد که برخلاف گمان‌های باطل در خصوص خردگرایی همکنشگرایی نمادی، هربرت بلومر تحلیل کلان ساخت ارائه کرده است. کتاب جامعهشناسی نظری اثری فرا مکتبی است که در آن ضمن ساختارشناسی نظریه، به ارائه شیوه خوانش و تفکر درباره دستگاه‌ها، مکاتب و پارادایم‌های نظری جامعهشناسی می‌پردازد و بر تفاوت بین مفاهیم مکتبی یا پارادایمی و مفاهیم فرامکتبی یا تحلیلی تاکید می‌کند؛ نکته‌ای کلیدی که غالبا در مطالعات نظری مغفول می‌ماند.
در پایان این نشست با تقدیم لوح یادبود از سوی اعضای هیئت‌مدیره انجمن ناشران دانشگاهی و انتشارات اندیشه احسان، از سه استاد برتر جامعهشناسی ایران تجلیل شد.
سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در محل مصلی امام خمینی(ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.
