به گزارش ستاد خبري سراي اهل قلم، در اين نشست فريد قاسم‌لو و غلامحسين رحيمي از پژوهشگران اين حوزه سخنراني كردند.

در ابتداي اين نشست، رحيمي گفت: در ارتباط با منابع غني تمدن اسلام، وفاق آرايي وجود دارد، ولي اينكه چگونه با اين منابع غني برخورد كنيم و چگونه آنها را اولويت دهي كرده و از اين منابع كه هنوز به عنوان منابع آموزشي يا كمك آموزشي قابل استفاده اند بهره‌برداري كنيم، موضوعي است كه در يك دهه اخير به شكل جدي در كشور مطرح است.

وي ادامه داد: با تشكيل كميته فرهنگ و تمدن اسلامي اين كار سامان خوبي پيدا كرده و علاوه بر اين، نهادهاي علمي و فرهنگي هم حساسيت مناسبي را نسبت به اين موضوع دارند. مثل كتابخانه ملي كه بخشي از فعاليت‌هاي علمي خود را به اين منابع اختصاص داده است.

رحيمي در ادامه اظهار داشت: كشورهاي غربي‌ و برخي كشورهاي شرقي، بهتر از ايرانيان به منابع علمي تمدن اسلام پرداخته‌اند و اين آثار را مورد تحليل و بررسي قرار داده‌اند.

وي از كتاب‌هايي كه به عنوان منابع مهم تمدن اسلامي محسوب مي‌شوند، نام برد و نخستين كتاب را «الحیل» از مهمترین آثار بنوموسی در حوزه صنعت و مكانيك مهندسي دانست و گفت: تا قرن 17 كتابي به اين مهمي در حوزه مهندسي كنترل مكانيك نداريم.

وي درباره كتاب «الحيل» جزري توضيح داد: در اين كتاب براي نخستين بار از ساعت مكانيكي و تلمبه رفت و برگشت سخن گفته شده است.

رحيمي اضافه كرد: كتاب «ميزان الحكمه» نخستين اثر خازني در حوزه علم فيزيك است. در اين كتاب درباره سابقه ترازو، نظريه جاذبه عمومي و وسيله اندازه‌گيري فلزاتي كه در يك آلياژند سخن گفته و با دقت روي اندازه‌گيري مراكز ثقل اجسام ساده و مركب صحبت شده است.

وي ادامه داد: كتابي هم از كرجي باقي مانده با عنوان «استخراج آب‌هاي زيرزميني» كه در آن درباره نقشه‌برداري، اندازه‌گيري حفر قنات، شيوه نگهداري و مديريت سيستم پيچيده قنات، توضيح داده شده است.

رحيمي گفت: كتابي منسوب به ابن‌سينا با عنوان «معيار العقول» نيز درباره فن بالا كشيدن و جابه‌جا كردن اشيا سنگين باقي مانده كه در تمدن اسلامي و منابع فارسي، بهترين و تنها ترين كتاب محسوب مي‌شود. در اين اثر از گران‌كش‌ها يا چرثقيل‌ها صحبت شده. بخش اصلي كتاب به ماشين‌هاي ساده و مركب اختصاص دارد كه طي معرفي ماشين‌ها به قاعده علمي حاكم بر آنها پرداخته است.

وي ادامه داد: «قراضه الطبيعات» اثر ديگري از ابن‌سينا و مباحث برگزيده در علوم طبيعي استف اين كتاب به شيوه پرسش و پاسخ نوشته شده و هنوز برخي مطالب آن از نظر علمي معتبر محسوب مي‌شوند. در اين كتاب از پديده توليد، توزيع و شنيدن صوت سخن گفته شده و اين پديده پيچيده طبيعي، مورد بحث قرار گرفته است.

رحيمي افزود: اين كتاب‌ها، معدود مثال‌هايي از منابع اسلامي اند كه بار اصلي نوشتن آن بر دوش دانشمندان ايراني قرار داشته؛ ولي ما در حق آنان جفا كرده‌ و حق مطلب را نسبت به آنها ادا نكرده‌ايم. بايد ارزش‌هاي علمي اين آثار را مشخص كرده و به دنيا و جامعه علمي با زبان خودشان معرفي كنيم.

در ادامه قاسم‌لو گفت: از زماني كه اين تكليف بر عهده من گذاشته شد تا در محل نمايشگاه كتاب به معرفي دستاوردهاي حيطه فرهنگ و تمدن اسلامي بپردازم از خودم پرسيدم، شركت در نمايشگاه كتاب و پرداختن به فرهنگ و تمدن اسلامي چه موضوعيتي خواهد داشت؟ بنابراين تصميم گرفتم درباره يكي از جديدترين دستاوردهاي دانشمندان جهاني در زمينه تاريخ علوم دوره اسلامي كه با همت مستقيم كميته فرهنگ و تمدن اسلامي ايران و شوراي عالي انقلاب فرهنگي منتشر شده، سخن بگويم.

وي توضيح داد: در اواخر سال گذشته، كتابي توسط دفتر گسترش توليد علم دانشگاه آزاد اسلامي با حيطه انتشار بين‌المللي، با عنوان «چشم اندازي از دوره اسلامي» يا «تصاويري از علوم اسلامي» منتشر شد. اين كتاب در 12 مقاله به معرفي مهمترين حيطه‌هاي تاريخ علوم دوره اسلامي به زبان انگليسي مي‌پردازد.

 

قاسم‌لو درباره ضرورت تدوين و چاپ اين كتاب گفت: اين مجموعه با هدف معرفي دستاوردهاي دانشمندان دوره اسلامي در عرصه علوم به جهان، به زبان انگليسي منتشر شده و دامنه توزيع و انتشار آن بين‌المللي است.

وي با بيان اينكه چاپ اين كتاب ماجراي مفصلي دارد، افزود: 5 سال پيش سازمان علمي و فرهنگي ملل متحد، موسوم به يونسكو طرحي را در زمينه علوم دوره اسلامي به نام «بيت الحكمه» تعريف كرد. بخشي از اين طرح، پرداختن به اين دانش در ايران بود كه نتيجه آن گردآوري مقالاتي در زمينه علوم در سرزمين‌هاي ايراني شد.

قاسم‌لو عنوان كرد: با تشكيل كميته فرهنگ و تمدن، كتاب در اختيار دانشگاه آزاد اسلامي قرار داده شد كه در نهايت سال گذشته به چاپ رسيد. چهار نفر سرپرستي پديدآوري كتاب را از نظر علمي به عهده داشتند كه هر يك در حوزه تاريخ علوم اسلامي متبحرند.

وي توضيح داد: شكل كلي كتاب، معرفي علوم دوره اسلامي با استفاده از تصاوير نسخه خطي است. كتاب با اين فضا كه در لابه‌لاي نسخه‌هاي خطي ايران و اسلام چه تصاويري واجد علوم اسلامي اند، پديده آمده است.

قاسم‌لو با بيان اين مطلب كه علاوه بر مولفان كتاب، عده‌اي از محققان در مهمترين كتابخانه‌هاي دنيا كه مجموعه نسخه‌هاي خطي ايراني و اسلامي را نگهداري مي‌كنند، مامور شده اند طي بررسي اين آثار تصاوير خوب را جمع‌آوري و در اختيار اين گروه قرار دهند،گفت: بنابراين مجموعه اي از تصاوير نسخه‌هاي خطي كتاب، واقعا بي‌نظير است.

وي ادامه داد: كتاب شامل 9 مقاله و 3 فهرست است كه توسط دو ايراني و هشت خارجي تدوين شده و 350 تصوير رنگي درباره نجوم، رياضيات و ساير علوم دوره اسلامي در آن وجود دارد كه 342 تصوير براي نخستين بار منتشر و از بررسي يك ميليون صفحه نسخه خطي در 44 كتابخانه در سراسر دنيا انتخاب شده اند.

قاسم‌لو توضيح داد: از نظر موضوعي، تصاوير اين مجموعه شامل مينياتورهايي مي شوند كه واجد مفاهيم نجوم دوره اسلامي و نسخه‌هاي خطي مربوط به دوره اسلامي اند.

وي افزود: كتاب «چشم‌اندازي از دوره اسلامي» مي‌كوشد در قالب مجموعه مقالاتي افرادي خارج از فرهنگ و تمدن اسلام را معرفي كند.

قاسم‌لو تاكيد كرد: اين كتاب تاكنون در ايران و خارج از كشور مورد معرفي قرار نگرفته است.