بازگشت
اقتباس از شاهنامه راهی برای انتقال ارزش‌های کهن به نسل جدید است
1404/02/18-16:39
نشست تخصصی موضوع اقتباس از شاهنامه برای کودکان و نوجوانان با حضور منوچهر اکبرلو، پژوهشگر برجسته ادبیات کودک و نوجوان، در دومین روز از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سرای ادبیات نمایشگاه کتاب برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، منوچهر اکبرلو در نشست تخصص اقتباس از شاهنامه برای کودکان، گفت: شاهنامه، اثر جاودانه فردوسی، یکی از مهم‌ترین منابع ادبی ایران است که علاوه بر ویژگی‌های تاریخی و حماسی، دربرگیرنده بسیاری از آموزه‌های اخلاقی و فرهنگی ایرانی است. با این حال، این اثر عظیم به‌دلیل زبان پیچیده، مفاهیم عمیق و برخی بخش‌های خشونت‌آمیز، برای کودکان و نوجوانان به‌ویژه در دوران معاصر، چالش‌هایی به همراه دارد. به همین دلیل، در دهه‌های اخیر توجه ویژه‌ای به اقتباس‌های کودکانه از شاهنامه جلب شده است تا این اثر کهن به‌طور مؤثر و جذاب به نسل‌های جدید منتقل شود.
اکبرلو در نشست خود با اشاره به این نکته که شاهنامه برای بزرگسالان نوشته شده است، تأکید کرد که بازنویسی این آثار برای کودکان و نوجوانان به‌ویژه با در نظر گرفتن ویژگی‌های روان‌شناسی و تربیتی این گروه سنی ضروری است. او گفت: شاهنامه به‌عنوان یک اثر حماسی و بزرگ، در خود بخش‌هایی از خشونت، توصیف‌های طولانی و مفاهیم پیچیده‌ای دارد که ممکن است برای کودکان مناسب نباشد. این نکات نیازمند بازنویسی و ویرایش است تا کودک بتواند از آن بهره‌برداری آموزشی کند.
وی ادامه داد: در بسیاری از بخش‌های شاهنامه مانند نبردهای رستم و سهراب، اغراق‌های حماسی و خشونت‌های فزاینده‌ای وجود دارد که ممکن است تأثیرات منفی بر روان کودکان بگذارد. بنابراین، باید این صحنه‌ها به‌گونه‌ای ویرایش شوند که از طرفی جذابیت داستان حفظ شود و از طرف دیگر مفاهیم اخلاقی و تربیتی به‌درستی منتقل گردد.
اکبرلو یکی از راه‌های مقابله با این چالش‌ها را استفاده از بازنویسی‌های خلاقانه دانست. به اعتقاد او، باید داستان‌های شاهنامه به‌گونه‌ای بازنویسی شوند که هم‌چنان پیام‌های فرهنگی و اخلاقی این اثر را منتقل کنند، اما در عین حال برای کودک جذاب و قابل‌فهم باشند. به‌جای اینکه پایان داستان‌ها از همان ابتدا آشکار شود، باید حس تعلیق و کنجکاوی در کودک حفظ شود. این یکی از ویژگی‌هایی است که در بازنویسی باید رعایت شود.
او همچنین به حذف صحنه‌های خشونت‌آمیز و نمایش مبهم‌تر نبردها اشاره کرد و گفت: بجای نمایش صحنه‌های خونین، می‌توان نتیجه نبرد را به صورت خبری و بدون توصیفات خشونت‌آمیز بیان کرد. این امر نه تنها روحیه کودکان را حفظ می‌کند، بلکه از نظر تربیتی نیز مناسب‌تر است.
از دیگر نکات مهمی که اکبرلو در نشست خود مطرح کرد، توجه به عناصر خیالی و اسطوره‌ای شاهنامه بود. شاهنامه پر از موجودات ماورایی و شخصیت‌های خیالی است که برای کودکان بسیار جذاب هستند اما باید این موجودات و نیروهای ماورایی به‌گونه‌ای منطقی و متناسب با سن و درک کودک معرفی شوند. برای مثال، رستم در نبردهایش با کمک موجودات ماورایی مانند سیمرغ پیروز می‌شود، اما این کمک‌ها باید با یک مقدمه‌چینی مناسب همراه باشند تا برای کودک غیرمنطقی به نظر نرسد.
یکی دیگر از راهکارهای اکبرلو در ارائه شاهنامه به کودکان، استفاده از شیوه‌های نوین آموزش بود. او به استفاده از انیمیشن‌ها و داستان‌سرایی دیجیتال اشاره کرد و گفت: امروزه می‌توانیم با کمک رسانه‌های دیجیتال و ابزارهای نوین، شاهنامه را به شکلی جذاب‌تر و قابل‌فهم‌تر برای کودکان و نوجوانان تبدیل کنیم. انیمیشن‌ها و بازی‌های آموزشی می‌توانند به‌طور ویژه‌ای در انتقال مفاهیم حماسی و فرهنگی شاهنامه به نسل جدید مؤثر باشند.
وی در ادامه افزود: نباید فراموش کرد که شاهنامه نه‌تنها یک اثر ادبی است، بلکه جزئی از هویت فرهنگی و ملی ماست. بنابراین، انتقال این اثر به نسل‌های جدید باید با دقت و ظرافت انجام شود. بازنویسی‌های مناسب، حذف خشونت و توجه به روحیات سنی مخاطب از جمله مسائلی هستند که باید در برنامه‌های آموزشی مورد توجه قرار گیرند.
اکبرلو همچنین اشاره کرد که در فرآیند آموزش شاهنامه به کودکان، باید تأکید بیشتری بر ارزش‌های انسانی و فرهنگی این اثر گذاشته شود. این ارزش‌ها باید به‌صورت غیرمستقیم و از دل ماجراهای جذاب و هیجان‌انگیز منتقل شوند. به‌جای نصیحت‌های مستقیم، باید داستان‌ها به گونه‌ای طراحی شوند که کودک خود پیام‌های اخلاقی را از درون روایت‌ها استخراج کند.
در نهایت، منوچهر اکبرلو بر اهمیت توجه به نیازهای روانی، تربیتی و فرهنگی کودکان در فرآیند بازنویسی شاهنامه تأکید کرد و گفت: نقد و بررسی‌های تخصصی در این حوزه می‌تواند کمک شایانی به ایجاد شیوه‌های جدید و مؤثر برای انتقال شاهنامه به نسل‌های آینده کند. این امر می‌تواند به آشنایی کودکان و نوجوانان با یکی از بزرگترین آثار ادبی جهان کمک کند و آن‌ها را با ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی ایرانی آشنا سازد.
این نشست، بازتاب‌دهنده لزوم توجه به شیوه‌های نوین و علمی در معرفی شاهنامه به نسل‌های جدید بود و تأکید داشت که با بازنویسی‌های خلاقانه و استفاده از ابزارهای مدرن، می‌توان این اثر عظیم را به‌طور مؤثرتر و جذاب‌تر به کودکان و نوجوانان امروز معرفی کرد.
سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان مهیا می‌کند.
