بازگشت
آرمانشهر اطلاعاتی؛ رؤیای دسترسی همگانی یا واقعیتی نزدیک؟
1404/02/24-12:17
در نشست علمی «دسترس‌پذیری و عدالت اطلاعاتی» که سه‌شنبه 23 اردیبهشت در غرفه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد، استادان و صاحب‌نظران حوزه علم اطلاعات با تأکید بر اهمیت زیرساخت‌ها، توانمندی فردی و قانون‌گذاری در تحقق عدالت اطلاعاتی، از چشم‌اندازی روشن برای دسترسی بهتر به اطلاعات تا سال ۱۴۰۵ خبر دادند.
به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست علمی «دسترس‌پذیری و عدالت اطلاعاتی» ظهر ۲۳ اردیبهشت‌ماه در غرفه اصلی نهاد کتابخانه‌ها در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. در این نشست محمد زره‌ساز، رئیس هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، محمد حسن‌زاده، استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و علیرضا اسفندیاری‌مقدم، استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی سخنرانی کردند.
در ابتدای نشست، محمد زره‌ساز با اشاره به پیشینه جهانی جنبش‌های مرتبط با دسترس‌پذیری اطلاعات گفت: ساختارهای مختلفی در دنیا برای دسترسی به اطلاعات شکل گرفته‌اند که هر یک بر پایه نیازی واقعی در جامعه علمی یا عمومی به وجود آمده‌اند. دسترسی اطلاعاتی از آن‌رو اهمیت دارد که باید به عدالت اطلاعاتی منتهی شود؛ عدالتی که به‌معنای قرار گرفتن اطلاعات در جایگاه درست خود و در اختیار افراد و نهادهای نیازمند است.
وی با تأکید بر نقش زیرساخت‌ها در تحقق عدالت اطلاعاتی، افزود: زیرساخت فقط فناوری نیست، بلکه شامل ابعاد مدیریتی، اقتصادی، سیاست‌گذاری و فرهنگی نیز می‌شود. برای رسیدن به عدالت اطلاعاتی باید این زیرساخت‌ها فراهم شود و شفافیت به‌عنوان بخشی از اکوسیستم اطلاعاتی در کشور نهادینه شود.
در ادامه این نشست، علیرضا اسفندیاری‌مقدم با طرح این پرسش که آیا دستیابی کامل به عدالت اطلاعاتی ممکن است، اظهار کرد: مفهوم دسترسی کامل به اطلاعات، آرمانشهری است که هرگز به‌طور کامل محقق نخواهد شد. در بسیاری از آثار علمی نیز عنوان شده که اطلاعات، بنیان همه عدالت‌هاست، اما در عمل، حتی در حوزه‌هایی مانند پزشکی یا صنعت خودرو که اطلاعات گسترده‌ای در دسترس است، شاهد اشتباهات هستیم.
وی افزود: برای تحقق عدالت اطلاعاتی، صرفاً وجود اطلاعات کافی نیست، بلکه علاقه و انگیزه برای دسترسی و استفاده درست از اطلاعات نیز ضروری است.
در بخش پایانی این نشست، محمد حسن‌زاده با ارائه چارچوبی مفهومی برای عدالت اطلاعاتی، آن را متکی بر چهار محور دانست: اطلاع باوری، شایستگی، زیرساخت و قانون‌گذاری.
وی توضیح داد: اگر اطلاعات در جامعه وجود داشته باشد، به خودی خود عدالت برقرار نمی‌شود، مگر اینکه افراد باور داشته باشند اطلاعات می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را ارتقا دهد. اطلاعات مثل حق است؛ باید آن را گرفت، نه منتظر ماند تا به کسی داده شود.
وی با تأکید بر نقش توانمندی افراد در استفاده از اطلاعات گفت: دسترسی به اطلاعات زمانی ثمربخش خواهد بود که افراد شایستگی استفاده از آن را داشته باشند. اگر شایستگی وجود نداشته باشد، با پدیده آلودگی اطلاعات مواجه می‌شویم؛ موضوعی که امروزه در میان خانواده‌ها و جوانان مشهود است.
این استاد علم اطلاعات ادامه داد: در حال حاضر اطلاعات به میزان کافی وجود دارد، اما همه افراد توانایی تفکیک سره از ناسره را ندارند. در این میان، زیرساخت‌های فناورانه و سطح دسترسی به ابزارهایی مانند گوشی هوشمند و اینترنت نیز اهمیت دارد.
وی نقش دولت در قانون‌گذاری را نیز کلیدی دانست و گفت: حدود ۶۰ درصد عدالت اطلاعاتی به خود افراد بستگی دارد و کمتر از ۴۰ درصد آن به دولت مربوط می‌شود. ما به‌عنوان متخصصان علم اطلاعات باید در تدوین سیاست‌های دسترسی نقش ایفا کنیم و دولت را در این مسیر همراهی کنیم.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
