بازگشت
«بهاییت» زیر تیغ عقل و استدلال
1404/02/26-13:44
سرای کتاب نمایشگاه تهران به بهانه رونمایی از سه کتاب تازه، میزبان گفت‌وگوهای فکری درباره ریشه‌های بهاییت شد.
به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، آیین رونمایی از سه کتاب با موضوع بهاییت صبح امروز جمعه 26 اردیبهشت‌ماه با حضور عبدالحسین فخاری، پژوهشگر حوزه بهاییت و نویسنده کتاب «ضدونقیض در باور بهایی»، محمد گوگانی، مدیر انتشارات گویی و نویسنده اثر «نوزده غلط مشهور درباره بهاییت» و حجت‌الاسلام محمد حسینی نویسنده کتاب «بهاییت در دوران گذار» در سرای کتاب برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمد حسینی در ابتدای نشست با اشاره به تحول رویکردهای فقهی و اجتماعی از قرن بیستم تاکنون، اظهار کرد: در آغاز قرن بیستم، رویکردی پژوهشگرانه در حوزه فقه آغاز شد که با تمرکز بر کنش‌های جامعه‌شناختی و پژوهش‌های میدانی، از نگاه آیینی و سنتی گذشته فاصله گرفت.
این تغییر رویکرد، امروز در قالب نگاه اجتماعی‌تری به فقه نمود یافته است.
وی با اشاره به محتوای کتاب جدیدش، آن را مجموعه‌ای از مقالات دانست که به بررسی دوران گذار در تشکیلات بهایی پرداخته است.
حسینی در این‌باره گفت: هر تشکیلاتی در بدو شکل‌گیری، مرحله‌ای از تأسیس و سپس تثبیت را طی می‌کند که ما آن را دوران گذار می‌نامیم. در این کتاب، در بررسی بهاییت، از تعبیر دوران گذار به‌عنوان مفهومی کلیدی استفاده کرده‌ایم. پس از فوت عبدالبهاء و در دوره رهبری شوقی افندی، چرخشی در ساختار بهاییت به وجود آمد و نظام راهبری فردی به‌سمت سازمان‌گرایی سوق پیدا کرد.
وی افزود: از دهه ۱۹۷۰ میلادی، بهاییت با مرکزیت لندن توسعه یافت. این تحول، چارچوب فکری بهاییت را از نگاه سنتی به‌سوی تطبیق با هنجارهای لیبرال غربی سوق داد؛ دوره‌ای که آن را عصر تکوین می‌نامیم.
حسینی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ساختار کنونی بهاییت را مسئله تسلیمی دانست و گفت: این ویژگی به نهادهای بهایی اجازه می‌دهد تا در چارچوب سازمانی، استقلال عملیاتی داشته باشند؛ هرچند عملکرد آن‌ها هم‌راستا با اهداف کلان تشکیلات است.
وی با اشاره به فعالیت‌های بنیاد تسلیمی اظهار کرد: این بنیاد، همانند بنیادهای منا و توانا، توسط فرزندان تسلیمی تأسیس شد. فعالیت‌های این بنیاد عمدتاً با همکاری رسانه آسو انجام می‌گیرد و حمایت مالی از نهادهایی آمریکایی را مشمول می‌شود.
حسینی تأکید کرد: یافتن مستندات مالی این فعالیت‌ها دشوار بوده و تنها از طریق بررسی منابع مالی امکان‌پذیر شده است.
وی افزود: تسلیمی نیز از گروه‌های اپوزیسیون ایرانی حمایت می‌کند. در این میان، رسانه آسو با رویکردی اجتماعی و سوگیرانه، روایت‌هایی از تاریخ قاجار و جنبش تجددخواهی ارائه می‌دهد که با نگاهی منفی به گذشته ایران همراه است. این پروژه‌ها، همچنین شامل تلاش برای سفیدشویی دوران پهلوی دوم و ابتدای انقلاب در توجیه عملکردهای بهاییت با روایت‌های عامه‌پسند هستند.
حسینی در ادامه سخنان خود، به بررسی نقش مؤسسه روحی پرداخت و اظهار کرد: این مؤسسه هسته اولیه شکل‌گیری نهادهای نوین بهایی است که پیوندی مستقیم با آژانس بهایی آمریکا دارد. در دوره‌ای که ارباب (از فعالان بهایی در آمریکا) فعال بود، پس از برقراری ارتباط با بنیاد راکفلر، نهادی تأسیس کرد و با جذب بودجه از سازمان ملل، پروژه‌ای در راستای توسعه پایدار را آغاز کرد.
او افزود: تجربه موفق ارباب در این زمینه، بعدها به تشکیل بنیاد روحی منجر شد که اکنون یکی از مهم‌ترین نهادهای فعال بهایی است.
حسینی به ساختار تشکیلاتی بهاییت اشاره کرد و گفت: هسته سخت سازمانی بهاییت در بیت‌العدل، مستقر در فلسطین اشغالی قرار دارد. با‌این‌حال، نهادهایی که از زمان عبدالبهاء در آمریکا شکل گرفته‌اند، نقشی کلیدی در پیشبرد فعالیت‌های این آیین ارائه کرد.
در ادامه نشست، گوگانی با اشاره به سابقه فعالیت انتشارات در این حوزه گفت: نخستین بار در سال ۱۳۸۶ با چند کتاب کوتاه درباره ماهیت بهاییت وارد نمایشگاه شدیم. از همان ابتدا، دو گروه مخاطب را مدنظر داشتیم: نخست، قشر نخبه که آشنایی اولیه با موضوع داشتند؛ و دوم، عموم مردم که با سؤالاتی تکراری و ذهنیتی گاه مبهم با موضوع روبه‌رو می‌شدند.
گوگانی ادامه داد: در غرفه نمایشگاه، بارها با سؤالاتی مشابه مواجه شدیم؛ سؤالاتی که گاه از تبلیغات بهاییت ناشی می‌شد و گاه از عدم دسترسی عمومی به منابع تخصصی. در نتیجه، احساس کردیم جامعه به اثری نیاز دارد که با زبانی ساده و درعین‌حال مستند، به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
به گفته‌ی وی، کتاب «نوزده غلط مشهور درباره بهاییت» با هدف پاسخ‌گویی مستدل به این شبهات نوشته شده و تلاش می‌کند مخاطب عام را با بیانی علمی، دقیق و درعین‌حال روان، همراهی کند.
وی افزود: اگرچه مخاطبان حرفه‌ای‌تر از طریق فصل‌نامه «بهایی‌شناسی» می‌توانند به مباحث عمیق‌تر دست یابند، این کتاب تلاش می‌کند تا به نیاز طیف گسترده‌تری از مردم پاسخ دهد و پلی میان آگاهی عمومی و نگاه تحلیلی باشد.
وی در ابتدای سخنان خود تأکید کرد: انسان ذاتاً موجودی انتخابگر است و در این میان، انتخاب دین از اساسی‌ترین و تأثیرگذارترین انتخاب‌هاست؛ انتخابی که نه‌تنها زندگی دنیوی، بلکه حیات پس از مرگ انسان را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
در ادامه، فخاری معیار سنجش صحت یک دین را عقل دانست و افزود: اگر دینی دچار تناقض‌گویی باشد، نمی‌توان آن را از جانب خدا دانست؛ چراکه عقل تناقض را برنمی‌تابد. پیام الهی باید خالی از تعارض و آشفتگی باشد.
وی با اشاره به محتوای کتاب تازه‌اش گفت: در این اثر، بیست نمونه از تناقضات موجود در آموزه‌های بهایی را با استناد مستقیم به متون این فرقه بررسی کرده‌ام. برای نمونه، یکی از شعارهای اصلی بهاییت، جست‌وجوی آزادانه حقیقت است، اما باب در آثارش مطالعه دیگر کتاب‌ها را ممنوع دانسته و برای داشتن بیش از نوزده کتاب مجازات تعیین کرده است.
فخاری به دیگر موارد نیز اشاره کرد: در حالی که بهاءالله مدعی تطابق دین با عقل است، در کتابش می‌نویسد: «اگر مس را در خاک بگذاری، به طلا تبدیل می‌شود»؛ ادعایی که نه از دیدگاه علمی پذیرفتنی است و نه عقلانی. همچنین، اصل وحدت عالم انسانی در میان خود پیروان این آیین نیز محقق نشده و اختلافات درون‌خانوادگی باب نمونه‌ای از این تناقض است.
وی در پایان تأکید کرد: شناخت دقیق و مستند از مبانی بهاییت، نیازمند مراجعه به منابع خود این فرقه و سنجش آن‌ها با معیار عقل و منطق است. هدف کتاب حاضر نیز فراهم آوردن چنین زمینه‌ای برای جست‌وجوی آگاهانه و انتخاب درست است.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
