بازگشت
مالکیت ادبی و هنری در محیط دیجیتال با قوانین همراه است
1392/02/15-08:30
داریوش مطلبی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری در نشست «حق مولف در محیط دیجیتال» با بیان این‌که محیط دیجیتال هر روز ابعاد گسترده‌ای پیدا می‌کند، گفت: قوانین مالکیت ادبی و هنری و مباحث مرتبط با آن به زمانی باز می‌گردد که صنعت چاپ اختراع شد و بحث انتفاع یا سود مالی در مباحث مختلف مطرح شد.
به گزارش ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «حق مولف در محیط دیجیتال» جمعه (13 اردیبهشت) در سالن کارنامه نشر بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
دکتر داریوش مطلبی در این نشست که با حضور جمعی از کارشناسان و فعالان حوزه کتابداری همراه بود، اظهار کرد: نخستین قانون مستقل در مالکیت ادبی و هنری در سال 1709 در کشور انگلستان به تصویب رسید و پس از آن قوانین دیگری برای تکمیل آن افزوده شد.
وی افزود: هر اثر خلاقانه‌ای که از مالکیت یک شخص برخوردار باشد، در حوزه قوانین مالکیت ادبی و هنری قرار می‌گیرد و امتیاز و حق انحصاری استفاده از آن در حیطه اختیارات پدیدآورنده است.
مطلبی با بیان این‌که تدوین حق مولف برای حمایت از پدیدآورندگان تنظیم و تدوین شده است، گفت: در مباحث حقوق مولف معمولا دو حق برای پدیدآورندگان در نظر گرفته شده است، نخست حقوق مادی که قابل انتقال است و حقوق معنوی که قابل انتقال نیست.
وی ادامه داد: اما مشکلی که در این میان وجود دارد، آن است که اغلب این حقوق بیشتر برای محصولات مکتوب چاپی است و اغلب ویژگی‌های محیط‌های الکترونیک را پوشش نمی‌دهند و این مشکل و نارسایی معمولا با گذر زمان مشخص می‌شود.
مطلبی با بیان این‌که برخی تصور می‌کنند در محیط دیجیتال قوانینی وجود ندارد، اظهار کرد: این در حالی است که از ابتدای تدوین قوانین، معمولا شکل رسانه مورد توجه نبوده است و هر اثر خلاقانه‌ای شامل قانون مالکیت حقوق ادبی و هنری می‌شود.
در بخش دیگری از این نشست، دکتر مهدی علیپورحافظی، استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات نیز در سخنانی با اشاره به ویژگی‌های محیط الکترونیک، گفت: یکی از ویژگی‌های این محیط امکان ذخیره‌سازی حجم زیادی از اطلاعات در محیطی محدود است که موجب می‌شود کتابخانه‌های زیادی برای استفاده از این فضا علاقه‌مند شوند.
وی با بیان این‌که اغلب فعالان این حوزه درگیر این مشکل هستند که مبدا این آثار از کجاست، یادآور شد: اغلب کتابداران نمی‌دانند که منبع این کتاب‌ها را چگونه تشخیص دهند و چون محصولات دیجیتالی به صورت گسترده در بازار وجود دارد با سردرگمی بسیاری روبه‌رو می‌شوند.
علیپور حافظی یادآور شد: معمولا در محیط دیجیتال امکان دستکاری مباحث وجود دارد، مباحثی که اغلب می‌توانند دستکاری شوند و در این محیط قرار گیرند و نمی‌توان منبع آن را شناسایی کرد.
دکتر محسن صادقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، گروه مالکیت فکری در بخش دیگری از این مراسم به تحولات قوانین محیط دیجیتال اشاره کرد و گفت: توجه به حقوق مولفان در بسیاری از کشورها همواره مورد توجه بوده است اما هیچ گاه به صورت رسمی در قوانین کشوری وارد نشدند.
وی ادامه داد: در سال 1886 کنوانسیون بین‌المللی برن تشکیل شد و با گذشت زمان تحولات گسترده‌ای در حوزه چاپ و دیجیتال انجام شد، به عنوان مثال انواع نرم‌افزارها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی تشکیل شدند که معمولا قوانینی برای پدیدآورندگان آن پیش‌بینی نشده بود.
صادقی با بیان این‌که در سال 1994 جنبه‌های تجاری مالکیت فکری در قوانین بین‌المللی ایجاد شدند، یادآور شد: این بحث در سازمان تجارت جهانی (WTO) مطرح و تصویب شد اما جامع نبود و دو سال بعد سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) معاهده کپی‌رایت را با هدف حمایت از حقوق ادبی و هنری در محیط دیجیتال تصویب کرد.
صادقی یادآور شد: در کشورهای اروپایی نیز برنامه‌های متعددی برای این حوزه پیش‌بینی شد و در یک فرهنگ‌سازی گسترده، تمام قضات دادگاه‌ها در موارد حل اختلاف و نقض حقوق مولفان در محیط‌های دیجیتال، حق را به نفع پدیدآورندگان صادر کردند و این موضوع موجب شد افراد کمتری به این سمت، حرکت کنند.
به گفته وی، در کشور ایران نیز در سال 1382 قانون تجارت الکترونیک تصویب شد که آثار دیجیتال مشمول قانون و حق مولف است.
حمیدرضا رادفر، رییس کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی دیگر سخنران این نشست نیز با اشاره به مشکلات کتابداران در حوزه حق دیجیتال، گفت: در زمانی که برای جمع‌آوری مجموعه کتابخانه‌های دیجیتال برای کاربران مشغول کاریم معمولا با این مشکل مواجه می‌شویم که نمی‌دانیم منابع این آثار کجاست و از چه نهاد یا مجموعه‌ای است.
وی ادامه داد: این مشکل نه برای ما بلکه برای تمام کسانی که با حوزه دیجیتال و حق مولف سر و کار دارند معمولا این مشکل وجود دارد و نیازمند آگاهی درباره حقوق مولف است.
به گفته رادفر، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های هر کتابخانه‌ای، فراهم‌سازی کتابخانه دیجیتال است اما با توجه به محدودیت‌های موجود معمولا در اجرای کار با مشکل روبه‌رو هستیم و فکر می‌کنم در این حوزه نیازمند تدوین یا شفاف کردن قوانین هستیم.
بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) برپاست.
