نشست «آسیب‌شناسی ترجمه‌ی آثار نمایشنامه» با حضور دکتر شهرام زرگر مترجم و استاد دانشگاه و همچنین دکتر بختیاری در سرای ناشران خارجی اهل قلم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

به گزارش ستاد امور رسانه‌ای و خبری سی‌اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، دکتر شهرام زرگر در این نشست که روز یکشنبه (17 اردیبهشت) برگزار می‌شد ‌با ارائه‌ی مقدمه‌ای از قدمت ترجمه در ایران تصریح کرد: قدمت نهصت ترجمه در ایران حدودا به دوره‌ی ناصری برمی‌گردد و به نوعی با شروع دوره‌ی نمایشنامه‌نویسی توسط میرزا آخوندزاده همزمان می‌شود.

زرگر عنوان کرد: اگر بخواهیم به ترجمه‌ی آثار با نگاهی که آن را غیر امانتدارانه می‌خوانیم نگاهی بیندازیم، پیشینه‌ی معضل دخالت مترجم به عنوان مولف ثانویه در متن مرجع، تقریبا با شروع ترجمه‌ی آثار نمایشی همزمان است.

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر در ارتباط با امر بومی‌سازی آثار نمایشی در فرایند ترجمه با اشاره به نخستین ترجمه‌های جمالزاده از آثار مولیر که در آن اسامی و اکثر روابط شخصیت‌ها توسط مترجم بومی‌سازی شده است، اذعان داشت: شخصا سهم دخالت مترجم در حد مولف را نمی‌پسندم. گرچه بومی‌سازی اگر در فازهای دیگری نزدیک به دراماتورژی آثار بزرگ نظیر ساخته‌های کوروساوا از متون شکسپیر شود، اتفاق ارزشمندی است که اتفاقا همانند آن را در ایران کم داریم.

وی در این رابطه تصریح کرد: از آنجایی که بیشتر آثار نمایشی بزرگ بر خصایص مهم بشری دست می‌گذارند، ظرفیت بومی‌سازی آن‌ها وجود دارد اما معتقدم علی‌رغم ویژگی جهانی بودن، این آثار اگر با توجه به مختصات فرهنگی خود اجرا شوند بهتر باور می‌شوند.

زرگر در این خصوص با اشاره به نمایشنامه‌ی «مرگ فروشنده» یادآور شد: این دوره‌ی اقتصادی خاص آمریکا برای ما درک نشده و معنی ندارد به همین دلیل در اکثر کشورها «مرگ فروشنده» بدون تغییر اجرا می‌شود.

دهه‌ی چهل اوج نمایشنامه‌نویسی در ایران

مترجم نمایشنامه‌ی «پزشک نازنین» با اشاره به دهه‌ی چهل به عنوان دوره‌ای مهم از نمایشنامه‌نویسی ایران با حضور نویسندگانی نظیر  اکبر رادی، بیضایی، ساعدی و نعلبندیان بیان داشت: همزمان با این دوره به دلیل اشتیاق جریان روشنفکری در ایران برای آشنایی با انتشار متون بزرگ نمایشی غرب تحت عنوان جریانی موسوم به ابزورد، ترجمه‌های مهمی نظیر «کرگدن» و «دست‌های آلوده» توسط جلال آل‌احمد انجام شد.

وی در این راستا افزود: این دوره‌‌ی مهم، متاسفانه در دهه‌های بعد با رکود و قصور مواجه شد.

شهرام زرگر با توضیح این نکته که نمایشنامه‌نویسی در ایران شکلی از انقلابی‌گری بوده و به منظور تحول اجتماعی صورت می‌گرفته، دلیل پنهان‌کاری و پرده‌پوشی بسیاری از مترجمان آثار نمایشی را در دوره‌ی شکل‌گیری انقلاب مشروطه، عدم امنیتی آن‌ها در آن دوره دانست.

مردمی نقال و قصه‌گو هستیم نه مردم اجرا

در ادامه‌ی نشست دکتر بختیاری با اشاره به اینکه به جز تعزیه و نقالی سایر گونه‌های نمایش ایرانی بر اساس بداهه‌پردازی شکل می‌گیرد و فاقد متن نمایشی از پیش تدوین شده است، شروع ترجمه‌ی آثار نمایشی را در دوره‌ی قاجار دانست که بیشتر متوجه متون فرانسوی نظیر مولیر بوده است.

وی با تأکید بر تفاوت‌های اقتباس و بومی‌سازی خاطرنشان کرد: در اقتباس بستر روایت است که تغییر می‌کند نه فقط نام اشخاص و مناسبات آن‌ها.

وی در این راستا افزود: ما اگر بخواهیم تنها به بومی‌سازی اسامی آثار اکتفا کنیم در نهایت به فیلم فارسی می‌رسیم که مبتذل‌ترین کیفیت این امر است.

این مترجم با ذکر این نکته که ما بیشتر مردم نقال و قصه‌گویی هستیم نه مردم اجرا، اذعان داشت: به همین دلیل خیلی از اولین ترجمه‌ها از حالت نمایشنامه خارج شده و بیشتر شکل قصه پیدا کرده است.

دکتر بختیاری با اشاره به دوره‌هایی که ترجمه‌ی آثار از طریق زبان واسطه صورت می‌گرفته اظهار داشت: این مشکل در وهله‌ی اول برمی‌گردد به رونمایی از متون کهن نظیر آثار سوفوکل که به دلیل عدم آشنایی ما در ابتدا از طریق متون واسطه اتفاق افتاد.

وی در این خصوص افزود: در این شیوه برخی از بازی‌های زبانی و مجازها که نویسنده به کارگرفته ممکن است در فرایند ترجمه از دست برود.

بختیاری در پایان با تأکید بر اهمیت تصحیح ترجمه‌های پیشین گفت: نمی‌دانم چقدر مسئولان صدای ما را می‌شنوند اما از وزارت فرهنگ ارشاد و اسلامی درخواست داریم بخشی را به آثار ادبیات نمایشی اختصاص دهد تا امکان تصحیح و ترجمه‌ی متون ارزشمند در این حیطه فراهم شود. امیدواریم با اتفاقات خوبی که در این دولت و دولت‌های بعد می‌افتد شاهد این باشیم که تعداد زیادی نمایشنامه‌ی چاپ نشده که در گنجه‌ی دکتر زرگر مانده از وزارت ارشاد اجازه‌ی چاپ بگیرد.

سی‌اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» از 13 تا 23 اردیبهشت در مجموعه‌ی نمایشگاهی شهر آفتاب برگزار می‌شود. مجموعه‌ی شهر آفتاب در اتوبان خلیج فارس، روبه روی حرم مطهر امام خمینی (ره) قرار دارد.