دکتر محمد جعفری قنواتی گفت: تصور من این است که بخشی از ادبیات ما و آن‌چه به کودکان مربوط نیست، فولکلور نیست و هر افسانه‌ای نمی‌تواند فولکلور باشد.

به گزارش ستاد خبری سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «فولکلور و ادبیات کودک» عصر جمعه (13 اردیبهشت‌ماه) در سالن شهید مطهری نمایشگاه کتاب برگزار شد.

در این نشست که با نقد و بررسی کتاب «فولکلور کودک» نوشته‌ی جواد رسولی همراه بود، علاوه بر نویسنده‌ی اثر، شهرام اقبال‌زاده، دکتر محمد جعفری قنواتی و دکتر مریم جلالی به بیان ویژگی‌هایی فولکلور و ادبیات کودک پرداختند.

دکتر محمد جعفری قنواتی در ابتدای این نشست با اشاره به این موضوع که فولکلور بخشی از فرهنگ هر جامعه است، گفت: فرهنگ هر جامعه‌ای به دو بخش فرهنگ رسمی و فرهنگ غیررسمی تقسیم می‌شود. فولکلور به عبارتی جزیی از فرهنگ غیررسمی و شامل همه‌ی دستاوردهای بشری در ادبیات و هنر است که به شکل غیررسمی شکل گرفته و معمولا به شکل شفاهی بیان می‌شود.

وی افزود: تصور برخی از دوستان که در حوزه‌ی فولکلور و ادبیات کودک کار می‌کنند این است که افسانه‌ها برای کودکان به وجود آمده و بازنویسی افسانه‌ها نشان‌دهنده‌ی چنین اتفاقی است.

این پژوهشگر حوزه‌ی فولکلور و ادبیات کودک ادامه داد: این در حالی است که بخشی از این افسانه‌ها برای بزرگسالان است و در آن می‌توان نکاتی برای کودکان نیز یافت و بخش دیگری از این افسانه‌ها اصلا برای کودکان مناسب نیست.

وی با اشاره به وجود ادبیات شفاهی برای کودکان در همه‌ی سنین رشد گفت: در فولکلور ما از چند ماهگی تا پایان دوران کودکی و در همه‌ی مراحل، شعرها و بازی‌های مختلفی داریم. بازی‌هایی نیز که بچه‌ها انجام می‌دهند نیز از همین ادبیات می‌آید. این در حالی است که در فولکلور، زنان اعتبار بسیاری دارند.

دکتر جعفری قنواتی در ادامه گفت: فولکلور به مفهوم اخص آن برای کودکان مناسب نیست. تصور من این است که بخشی از ادبیات ما و آن‌چه به کودکان مربوط نیست، فولکلور نیست و هر افسانه‌ای نمی‌تواند فولکلور باشد.

این پژوهشگر در پایان صحبت‌های خود با اشاره به کتاب «فولکلور کودکان» گفت: این کتاب از کارهای خوبی است که تا الان در این حوزه انجام شده است.

مرگ فرهنگ ادبیات شفاهی، با ورود مدرنیته

شهرام اقبال‌زاده پژوهشگر حوزه‌ی فولکلور و ادبیات کودک در این نشست با اشاره به منشا تاریخی و ادبیات شفاهی در ایران گفت: افسانه‌ها برای جمع بوده و مخصوص یک گروه ویژه نیست. اما یک نکته‌ی بسیار مهم این است که هر چند در بیان افسانه‌ها، ادبیات کودک به معنای امروزی وجود نداشت اما نوع روایت زمانی که برای کودکان بود، تغییر می‌کرد.

وی افزود: ما، هم به کودکان می‌آموزیم و هم از آن‌ها یاد می‌گیریم. کودک امروز مدرن است و بخشی از جامعه‌ی مدرن بر اساس خوانش‌های آنان شکل می‌گیرد. اگر تخیل کودک شکل نگیرد از نظر جامعه‌شناسی، ما نارسایی زبان‌های غیرهم‌زبان خواهیم داشت.

اقبال‌زاده با اشاره به شکل‌گیری و رشد نامتوازن رسانه‌های اجتماعی در جامعه‌ی ایرانی تاکید کرد: ایجاد آوا، کتاب، رادیو و تلویزیون در غرب بتدریج رخ داد و هر یک از آن‌ها در یک فرایند مشخص جایگزین دیگری می‌شد. اما در ایران پیش از این‌که این فرایند به شکل تدریجی طی شود همه‌ی این رسانه‌ها جایگزین یکدیگر شدند.

وی ادامه داد: مدرنیته در ایران به صورت عارضه وارد می‌شود و فرهنگ ادبیات شفاهی بتدریج از بین می‌رود. این در حالی است که ادبیات شفاهی برای تشکیل جهان ذهن و زبان کودک بسیار مهم است.

اقبال‌زاده در پایان درباره‌ی کتاب «فولکلور کودکان» گفت: این کتاب یکی از آثار خوب در این زمینه است و امیدوارم آقای رسولی در کتاب‌های بعدی، اثر خود را از لحاظ ساختاری به گونه‌ای تدوین کند که ساختار کتابی داشته باشد.

ادبیات؛ آغشتگی کلام با ریتم

سخنران سوم این نشست، دکتر مریم جلالی با بیان اینکه ادبیات فولکلور را به عنوان یک کل در نظر نمی‌گیرد، گفت: ادبیات فولکلور در زیر مجموعه‌ی یک بخش بزرگ‌تر یعنی فولکلور قرار دارد. به عبارت دیگر ادبیات فولکلور برش‌هایی از زندگی در عالم است.

وی افزود: واژه‌ی فولکلور از قرن 19 مطرح و وارد حوزه‌ی فرهنگ شد. فولکلور ابتدا به وجود آمد و بعد نام‌گذاری شد و جایگاه خویش را به دست آورد.

جلالی با اشاره به رابطه‌ی فولکلور و ادبیات کودکان تصریح کرد: کودکان ما جزیی از اجتماع هستند و به عنوان عضوی از جامعه، ادبیات مخصوص خود را دارند. اولین چیزی که توجه کودکان را به ادبیات جلب می‌کند، صدا، آوا و یک زبان نُرم است. همچنین ریتم یکی از مواردی است که چون با کلام آغشته می‌شود می‌توان آن را ادبیات نامید.

وی ادامه داد: بچه‌ها از فولکلور می‌آموزند که می‌توانند با زبان بازی کنند. غربی‌ها در تحقیقات باسابقه‌ای که انجام داده‌اند، معتقد هستند که زبان خیالی، شخصیت خیالی را می‌سازد و این همان فولکلور است.

جلالی در پایان صحبت‌های خود درباره‌ی کتاب «فولکلور کودکان» گفت: جای این کتاب در ادبیات کودک خالی بود.

سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «خواندن توانستن است» از 4 تا 14 اردیبهشت ماه در مصلی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.