بازگشت
ضرورت سرمایه‌گذاری ایران در صنعت نشر تاجیکستان
1402/02/29-12:46
سفیر اسبق ایران در تاجیکستان معتقد است تاجیکستان همبستگی و پیوستگی کاملی با ایران دارد، فقط باید جلوی تزاحم‌ها را گرفت و اجازه داد خودشان رشد کنند.
به گزارش ستاد خبری سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، علی‌اصغر شعردوست تنها ایرانی است که مدال «رودکی» که عالی‌ترین نشان دولت تاجیکستان است، از دست رئیس جمهور این کشور دریافت کرده است. این مدال به خاطر تألیفات او، به ویژه کتاب «چشم‌انداز شعر امروز تاجیکستان» به او اهدا شده است؛ کتابی که بعد از انتشارش در آن کشور، برگزیده جایزه کتاب سال تاجیکستان شد. بدین‌ترتیب، به استثنای «محمد نوری عثمانوف» که مترجم قرآن و رئیس انستیتوی خاورشناسی و آکادمی علوم مسکو بوده، تنها خارجی است که عالی‌ترین نشان دولت تاجیکستان را دریافت کرده، «علی‌اصغر شعردوست» از ایران است. او عضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان و همچنین عضو حقیقی آکادمی علوم این کشور است و سال‌ها به عنوان سفیر ایران در تاجیکستان به ارتباطات دو کشور سروشکل داده است. آنچه در ادامه می‌آید بررسی وضعیت نشر تاجیکستان و ارتباط فرهنگی مبتنی بر صنعت نشر بین دو کشور تاجیکستان و ایران است که در گفت‌وگو با شعردوست مطرح شده است.
با توجه به حضور شما در کشور تاجیکستان به عنوان سفیر ایران چه شناختی از وضعیت صنعت نشر این کشور دارید و آیا تاجیکستان صنعت نشر و ناشران فعالی دارد که به صورت مستمر کتاب چاپ کنند و در حوزه کتاب جریان‌ساز باشند؟
ماجرای وضعیت حوزه‌های نشر و فرهنگ همچون سایر حوزه‌ها در کشور تاجیکستان به دو بخش قبل و بعد از استقلال این کشور تقسیم می‌شوند.
تاجیکستان قبل از استقلال، یک انتشاراتی مهم داشت به نام «انتشارات عرفان» که بعد از استقلال تاجیکستان هم فعالیت خودش را ادامه داد و به گفته آخرین مدیرش در طول حیات بیش از ۷۰ساله‌اش حدود ۱۶هزار عنوان کتاب منتشر کرد. انتشارات معارف و فرهنگ، یکی دیگر از مراکز انتشاراتی مهم تاجیکستان در دوران پیش از استقلال بود. این انتشارات بیشتر کتابهای درسی منتشر می‌کرد و بعد از استقلال تاجیکستان همچنان به کار مشغول بود، ولی حوزه عملکردش چندین بار تغییر کرده است. انتشارات مذکور از وزارت فرهنگ جدا شده و به وزارت معارف داده شده است. این انتشارات هم‌اکنون در قالب یک شرکت سهامی عام در تاجیکستان فعالیت می‌کند.
همچنین پیش از استقلال تاجیکستان، نهادی به نام «مؤسسه انتشاراتی قاموس ملی تاجیکستان» اقدام به چاپ و انتشار لغتنامه‌ها یا دانشنامه‌های تاجیکستان می‌کرد. این مؤسسه در طول عمر فعالیت‌اش بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب در حوزه لغتنامه‌نویسی یا دانشنامه‌نویسی‌های مرتبط، منتشر کرده است. اتفاقا ایران پس از استقلال تاجیکستان تفاهمنامه‌ای با مؤسسه انتشاراتی قاموس ملی تاجیکستان داشته و بر اساس مفاد این تفاهمنامه قرار بوده که ویراستاری علمی مبتنی بر واقعیات جاری تاجیکستان در مؤسسه قاموس ملی تاجیکستان پیگیری وانجام شود. مدیران مؤسسه مذکور اذعان داشتند که قبل از استقلال تاجیکستان مجبور بودند یکسری ملاحظات درباره حزب کمونیست و مسائلی از این قبیل داشته باشند و از پرداختن به مسائل دینی و عرفانی کاملاً اجتناب کنند، با اینکه می‌دانستند کار درستی را انجام نمی‌دهند.
بعد از استقلال تاجیکستان چه تغییراتی در وضعیت صنعت نشر این کشور پدید آمد؟
بعد از استقلال تاجیکستان یکسری از مراکز نشر و انتشاراتی مانند «انتشاراتی هما» و «انتشارات ارينگ» و دیگر مراکز نشری بود که با بودجه‌های محدود باز شدند و هنوز هم دایر هستند.
یکی از انتشاراتی‌های مهم که بعد از استقلال این کشور دایر شد، «موسسه انتشاراتی پیوند» بود که متعلق به سفارت جمهوری اسلامی ایران است. همه تاجیک‌های اهل فرهنگ به مؤسسه انتشاراتی پیوند توجه ویژه داشتند. این مؤسسه انتشاراتی چاپخانه مختص به خودش داشت و به‌رغم وجود مشکلاتی چون کمبود کارگر چاپخانه با اجازه رسمی دولت تاجیکستان تقریبا حداقل هفته‌ای یک عنوان کتاب منتشر می‌کرد. این کتاب‌ها، کتاب‌هایی بودند که با موضوع ادبیات فارسی و درست‌نویسی در پژوهشکده فرهنگ فارسی تاجیکی وابسته به سفارت جمهوری اسلامی ایران تولید می‌شدند.
با توجه به اینکه از نزدیک در جریان تعاملات ایران و تاجیکستان در حوزه نشر و کتاب بوده‌اید، مهمترین مشکلات و مسائل موجود بر سر راه این تعامل را چه مواردی می‌دانید؟
یکی از ضرورت‌ها و مسائل مهمی که ما داشتیم، بحث برگردان الفبای تولیدات و محصولات فرهنگی ایران به الفبای سیریلیک برای استفاده تاجیک‌ها بود. کتابهای زیادی در ایران منتشر می‌شدند و بعضی از اهالی فرهنگ تاجیکستان با الفبای آنها که الفبای فارسی یا الفبای نیاکان است، آشنا نبودند.
لازم است در اینجا از «مرحوم عبدالرحیم بهروزیان» که مدیر پژوهشکده فرهنگ فارسی تاجیکی بود و یک نرم‌افزار بسیار کارآمد به نام «نرم‌افزار بهروزیان» طراحی و راه‌اندازی کرد تا دیگر برگردان حروف کتاب‌ها به سیریلیک به صورت دستی انجام نشود و لااقل بخشی از کار برگرداندن کتاب‌ها به صورت ماشینی انجام شود. اما متأسفانه علی‌رغم وعده‌های برخی از مسئولان ایرانی در آن زمان مبنی بر اینکه امتیاز طراحی و راه‌اندازی نرم‌افزار مذکور را از بهروزیان خریداری می‌کنند، این کار انجام نشد و مرحوم بهروزیان که در سنین جوانی در تاجیکستان درگذشت، با تنگدستی دار فانی را وداع گفت. به نظر من مهمترین مشکلات مسیر ارتباطات ناشران و تبادل کتاب در این دو کشور به همین مسئله زبان و خط کتاب‌ها برمی‌گردد.
مورد بعدی اینکه، همین امروز هم بعضی از ناشران در زمینه انتشار کتابهای ایرانی در تاجیکستان و انتشار کتابهای تاجیکی در ایران فعال هستند، ولی ضرورت سرمایه‌گذاری در این حوزه و همچنین به طور کلی سرمایه‌گذاری در صنعت نشر تاجیکستان وجود دارد. سخت‌افزار صنعت چاپ و نشر در کشور تاجیکستان باید با حمایت دولتی بازسازی و نوسازی شوند. متاسفانه دستگاه‌های چاپ جدید و به‌روزشده، به طور خیلی محدودی وارد تاجیکستان شده‌اند و دستگاه‌های چاپی که امروزه در این کشور استفاده می‌شود، عمدتاً مربوط به دوران قبل از استقلال تاجیکستان است که کارآیی مطلوبی ندارند و نمی‌توانند به نیازهای امروز جامعه کتابخوان و فرهیخته تاجیکستانی پاسخ بدهند.
آیا در زمان حضور شما در تاجیکستان، پژوهشی در زمینه صنعت نشر در این کشور انجام شد؟
نه. پژوهش ویژه‌ای درباره صنعت نشر انجام نشده بود، ولی توجه به موضوع نشر به ویژه با الگو گرفتن از ایران در تاجیکستان بسیار مرسوم شده بود. اما در خاطر دارد که نهاد ریاست جمهوری با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، در طول سفارت من زمینه‌ای فراهم کردند که ۴ مرتبه هیئت‌های بزرگ فرهنگی از تاجیکستان برای شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اعزام شوند. اعضای این هیأت‌ها با مسئولان فرهنگی ایران ملاقات می‌کردند و برای کتابخانه‌های مراکز علمی خودشان کتاب می‌خریدند. به همین دلایل آنها در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ارتباط وسیعی با ناشران ایرانی برقرار کردند.
به نظر من کار اعزام هیأت‌های فرهنگی تاجیکستان به ایران کار مبارکی بود، اما متاسفانه در دولت قبلی تعطیل شد و من خوشحالم که هم‌اکنون تدابیری اندیشیده شده است که کار مذکور از سر گرفته شود. من معتقدم یکی از مهمترین راه‌های مراودات فرهنگی تاجیکستان با ایران، همین آمدن تاجیکستانی‌ها به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است و این ارتباط باید مستمر باشد. تاجیکستان، ایران و افغانستان شاخه‌های یک درخت برومند هستند و ما باید حتما در صیانت از این درخت بکوشیم. تاجیکستان همبستگی و پیوستگی کاملی با ایران دارد و فقط باید جلوی تزاحم‌ها و عناصر مزاحم را گرفت و اجازه داد خودشان رشد کنند.
توجه داشته باشید که تاجیکستانی‌ها در برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تاجیکستان، از نمایشگاه کتاب تهران الهام گرفته‌اند. نمایشگاه کتاب تاجیکستان هر ساله در ماه سپتامبر برگزار می‌شود و ناشران ایرانی هم در این نمایشگاه شرکت می‌کنند. من زمانی که در آنجا بودم، هر سال یک پای ثابت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تاجیکستان بودم و در دوران سفارتم هر ساله به عنوان سفیر ایران در این نمایشگاه سخنرانی می‌کردم.
گامی که شما برای انتشار آثار تاجیکستانی‌ها در ایران برداشتید، دقیقا از کجا شروع شد و چه نتایجی داشت؟
ما نشر آثار تاجیکستانی‌ها در ایران را با شعر تاجیکستان شروع کردیم. اولین کتاب تاجیکستانی که در ایران منتشر شد، گلچین اشعار «استاد لایق شیرعلی» ملک‌الشعرای تاجیکستان بود که ۷ یا ۸ کتاب شعر منتشرشده در تاجیکستان داشتند و خیلی مایل بودند کتابهایشان در سطح جغرافیای گسترده حوزه زبان و ادبیات فارسی منتشر شود. ما نیز در جریان ملاقات با ایشان، مجابشان کردیم که خودشان گلچینی از اشعارشان را مشخص و تدوین کنند و این‌گونه شد که «گلچین اشعار استاد لایق شیرعلی» با مقدمه من در ایران چاپ و منتشر شد.
البته این فقط یکی از کتابهای شعر تاجیکستان بود؛ ما در همان اولین گام ۲۰ عنوان از آثار شاعران تاجیکستان را در ایران منتشر کردیم. بعدها آثاری از نویسندگان حوزه کودک و نوجوان و نثر تاجیکستان در ایران منتشر شدند. همچنین بعضی از کتابهای نویسندگان تاجیکستان که در واقع سند هویتی تاجیکستان محسوب می‌شدند، در ایران منتشر شدند. هم‌اکنون تعداد کتابهای تاجیکستانی که در ایران منتشر شده‌اند، به ۲۰۰ عنوان رسیده است که حدود ۱۰ یا ۱۲ عنوان آن، از تألیفات من هستند.
سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۰ اردیبهشت آغاز به کار کرده و تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در مصلی امام خمینی (ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir ادامه دارد.
