بازگشت
جامعه کلیمیان ایران دلیلی برای مهاجرت از ایران نداشتند/ همزیستی مسالمت‌آمیز با مسلمانان ایران
1402/02/30-16:02
هارون یشایایی، فعال فرهنگی و تهیه‌کننده سینما گفت: جامعه یهودیان ایران دلیلی برای مهاجرت از ایران نداشتند. این گروه زندگی مسالمت‌آمیزی با مسلمانان ایران دارند.
به گزارش ستاد خبری سیوچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «تاریخچه کتب فارسیهود و مطبوعات کلیمی» (پنج‌شنبه ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲) با حضور خاخام یونس حمامی، رهبر دینی کلیمیان ایران، همایون سامیح، نماینده ایرانیان کلیمی در مجلس شورای اسلامی، هارون یشایایی، چهره ماندگار کلیمیان ایران و آرش ابایی، محقق حوزه یهودیت در سرای ملل نمایشگاه کتاب برگزار شد.
سامیح در سخنان کوتاهی از همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دایر کردن غرفه کلیمیان تشکرکرد و گفت: باعث افتخار است که فرهیختگانی در جامعه یهودی و ایرانیان کلیمی داریم. هر ساله تعدادی کتاب توسط تعداد زیادی از این دوستان نگاشته یا ترجمه می‌شود که البته تعدادی از آن‌ها در نمایشگاه سی‌وچهارم رونمایی نشده است.
خاخام یونس حمامی درباره تاریخچه « زبان فارسیهود» گفت: فارسیهود که متشکل از دو کلمه فارس و یهود است، نوشتارهایی به زبان فارسی است که با حروف و به خط عبری نوشته می‌شود. از نظر تاریخچه، به قدمت تاریخی حضور یهودیان در سرزمین ایران برمی‌گردد. قدیمی‌ترین سندی که درباره حضور یهودیان در ایران وجود دارد به دوهزار و ۷۰۰ سال قبل برمی‌گردد؛ همان‌گونه که در فصل هفدهم جلد اول از کتاب پادشاهان در کتاب مقدس (تورات) بیان شده به اولین حضور یهودیان در سرزمین ایران اشاره شده است. اما حضور گسترده‌تر مربوط به دویست سال بعد از آن است که کورش کبیر به همه اقوام از جمله یهودیان آزادی اعطا کرد. به همین دلیل از کوروش در بیت‌المقدس به‌عنوان ناجی یاد می‌شود.
خاخام حمامی ادامه داد: از همان زمان بسیاری از یهودیان، سرزمین ایران را برای زندگی انتخاب می‌کنند. از دوهزار و ۵۰۰ سال قبل و به دنبال سکونت یهودیان در ایران، تکلم به زبان فارسی (پهلوی) آغاز می‌شود و بعدها در طول تاریخ زبانشان به فارسی دری تغییر پیدا می‌کند. یهودیان سایر کشورها در کنار زبان کشورشان، از زبان عبری در مکالمات روزانه استفاده می‌کنند. اما یهودیان ایران به دلیل قدمت حضور در ایران، به عبری سخن نمی‌گویند و به فارسی صحبت می‌کنند. و تنها گاهی از اصلاحات عبری استفاده می‌کنند. در قرائت تورات و نمازها به زبان عبری صحبت می‌کنند.
رهبر کلیمیان ایران درباره تاریخچه زبان فارسیهود گفت: از زمان ساسانیان به بعد نوشتارها کم‌کم به شکل زبان فارسیهود درآمد. عمده‌ترین دلیل آن، این بود که عامه مردم به زبان فارسی تکلم میکردند و سواد نوشتاری فارسی نداشتند و نمی‌توانستند فارسی بخوانند. خط عبری را برای قرائت تورات یاد گرفتند و در نوشتارهای روزانه برای کارها و حساب‌وکتاب‌های روزمره از آن استفاده میکردند؛ بنابراین، فارسیهود شکل می‌گیرد، یعنی گفتار فارسی را به نوشتار عبری تبدیل میکردند.
وی درباره متون فارسیهود گفت: چنین متونی را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد؛ کتاب‌هایی که علما و بزرگان به شکل فارسیهود نگاشته‌اند. بخش دوم کتاب‌های فارسیهود است. کتاب‌هایی که بیشتر نقش ادبی دارند. نویسنده، شاعر یا ادیب چون تصمیم داشته با عامه مردم ارتباط داشته باشد و مردم بتوانند کتابشان را بخوانند، سعی کرده است شعر یا نوشته خود را به فارسیهود بنویسد. به طور کلی، کتاب‌های فارسیهود در دو بخش دینی و ادبی، پزشکی و فلسفی نوشته یا ترجمه شده‌اند.
در ادامه نشست، هارون یشایایی، چهره ماندگار جامعه ایرانیان کلیمی درباره تاریخچه مطبوعات یهودیان ایران گفت: هیچ اتفاق فرهنگی یا اجتماعی میان یهودیان ایران اتفاق نمی‌افتد، مگر آنکه پیش از آن در سطح عمومی ملت ایران مطرح شده باشد. یعنی وقتی درباره روزنامه‌نویسی میان یهودیان صحبت می‌کنیم، صحبت این است که روزنامه‌نویسی میان ملت ایران، شروع شده و روزنامه‌نویسان ایرانی به این کار اقدام کرده‌اند. درباره یهودیان از اواخر سال‌های ١٣٠٠ که مطبوعات ایران و روزنامه آغاز می‌شود، یهودیان نیز در این کار مشارکت می‌کنند. اولین روزنامه منتشرشده از سوی یهودیان، روزنامه‌ای است با عنوان«شالوم»، به معنای سلام، که با خط عبری و بخشی هم فارسی همان فارسیهود چاپ و منتشر می‌شده است.
یشایایی ادامه داد: مطالبی که در روزنامه شالوم منتشر می‌شود، بیشتر مربوط به زندگی یهودیان و تفاسیر مذهبی است. در این روزنامه تلاش شد تا به مسائل سیاسی و عامه مردم ایران نزدیک نشود. روزنامه بعدی «عالم یهود» است که برای نخستین‌بار تفکرات تشکیل کشور اسرائیل و مسائل صهیونیسم را مطرح کرد. از این روزنامه استقبال خوبی شد. اما عمر کوتاهی داشت. سال ١٣٢۵ روزنامه «اسرائیل» تلاش کرد تا مسائل یهودیان ایران و کشور اسرائیل را مطرح کند؛ این کار برای جذب یهودیان به مهاجرت بود که با شکست مواجهه شد. در آماری که درباره یهودیان سال ۱۳۴۵ منتشر شده است، تعداد یهودیان مهاجر، کمترین تعداد را نسبت به دیگر کشورها دارا بود. یهودیان در ایران به‌راحتی زندگی میکردند، با مسلمانان مشکلی نداشتند و دلیلی برای مهاجرت نداشتند.
وی با اشاره به انتشار مجله «سینا» افزود: این مجله، به مسئله تاریخ یهود پرداخت. مصاحبه‌هایش حول مذهب یهود بود و از سوی خوانندگان با استقبال روبه‌رو شد. عمر انتشار آن کوتاه بود، چرا که گردانندگان مجله مهاجرت کردند. روزنامه بعدی «نیسان» است که سال ١٣٣٢ منتشر شد.
مسئول این روزنامه ظاهری یهودی اما تمایلاتی چپ داشت و بیشتر خوانندگانش نیز غیریهودی بودند. این روزنامه بیشتر سیاسی بود که با بازداشت مسئول روزنامه، انتشار آن متوقف شد. روزنامه بعدی با عنوان «بنی‌آدم» انتشار یافت؛ این روزنامه با مبارزات ملت ایران و جبهه ملی شروع و در واقع، نماینده تفکر چپ میان یهودیان ایران بود، من نیز در تحریریه این روزنامه بودم. این روزنامه نیز به دلیل نوع تفکری که داشت مورد استقبال قرار گرفت و باز هم پس از مدتی توقیف و اجازه انتشار نیافت.
یشایایی در پایان سخنان خود گفت: پس از یک دوره سکوت پانزده ساله و سال ١٣۵٨، بعد از انقلاب اسلامی، روزنامه «تموز» منتشر می‌شود. این روزنامه دوازده سال منتشر شد که دارای بیشترین تاریخ انتشار برای یک روزنامه یهودی ایرانی است. البته تموز در کنار نگاهی که به دین مردم یهود دارد، دیدگاهی چپ به زندگی مردم دارد و از این طریق، مورد استقبال بیشتر خوانندگان مسلمان قرار می‌گیرد. اما روزنامه‌ای که از سال ۱۳۷۸ منتشر شد، روزنامه «افق بینا» است که هنوز هم منتشر می‌شود و در حال حاضر، آرش آبایی، سردبیر این روزنامه است.
گفتنی‌ست دراین نشست از پنج اثر با عناوین «کنیسه‌های تهران»، «مقابر»، «هارون یشایایی به روایت ناصر فکوهی»، «یک عمر زندگی با هارون یشایایی» و «حقوق مالی زوجه در آیین یهود و اسلام» که برای نخستین‌بار در غرفه کلیمیان ارائه شده است، رونمایی شد.
سیوچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از ۲۰ اردیبهشت در مصلی امام خمینی (ره) و همزمان به صورت مجازی در ketab.ir آغاز شد، امروز به‌کار خود پایان می‌دهد.
