بازگشت
از پرفروش‌ترین کتاب‌ها تا پرمخاطب‌ترین کتابفروشیها؛ آموزه‌های «تکتا»ی چهارم برای صنعت نشر ایران چیست؟
1403/09/10-17:45
به گزارش روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، گزارش‌های تکتـا (تصویـر کتـاب ایـران)، به عنـوان اولیـن سلسـله گزارش‌های داده‌مـحور در حوزه کتـاب، بـا هـدف شفاف سـازی و فراهــم آوردن بســتری بــرای تحلیل‌هــای عمیق‌تــر، در تلاش اســت قدمی اساسی در این مسیر بردارد. شفافیت در ارائــه داده‌هــا و تحلیل‌های بی‌طرفانه، از اصول اساســی ایــن مجموعــه گزارش‌هــاســت؛ چرا کــه تنهــا از طریــق شــفافیت می‌تـوان بـه درک عمیـق‌تری از واقعیت‌هـای بـازار در دو سـمت عرضـه و تقاضـا رسـید. داده‌هـا نه تنهـا ابـزار مدیریـت، بلکـه نقشـه راهـی بـرای آینده‌انـد کـه بـا تکیـه بـر آنها می‌تـوان حرکت‌هـای اسـتراتژیک و هوشـمندانه‌تری در صنعـت نشـر انجـام داد.
تکتا که پیش از این در سه شماره به بخش مجازی سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، 31 سال تولید کتاب کودک و نوجوان در ایران و نگاهی به سامانه «بازارکتاب» در سال 1402 پرداخته بود، در تازه‌ترین شماره خود به داده‌کاوی بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران پرداخته است.
گـزارش تکتـای شـماره چهـار، بـا تحلیـل دقیـق رفتـار خریـداران در بخـش مجـازی دوره سـی‌وپنجم نمایـشگاه بین‌المللـی کتـاب تهـران، تلاش می‌کنـد تـا بـه پدیدآورنـدگان، ناشـران، موزعـان، کتابفروشـان، سیاسـت گذاران و فعالان ایـن حوزه دیـدی شـفاف و عملیاتی ارائه کند تا از این رهگذر گام‌های موثرتری در بهبود زنجیره تولید و توزیـع کتاب در کشور برداشته شود.
ذکـر ایـن نکتـه ضروری اسـت کـه بـا توجـه بـه موضوعیـت کتـاب به عنـوان یـک ماهیـت مسـتقل و ملاحظاتی درباره ارقام مالی بـا ذکـر نـام فروشـندگان، ناشـران و... داده‌هـای ایـن گـزارش بـر مبنـای تعداد نسـخه تنظیم شده است.
اما چرا گزارش تکتای چهارم اهمیت دارد. تصویر زیر روشن کننده این معناست:
تکتای چهارم در چهار فصل به مخاطبان ارائه شده است: «نمایشگاه در یک نگاه»، «تحلیل رفتار کتاب‌دوستان»، «ناشران و کتابفروشیها» و «درباره بسته‌های ارسالی».
در فصل اول ابتدا اعداد و ارقام مرتبط با بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به شرح زیر ارائه شده است:
تکتا در این بخش ثابت کرده که اگر اگــر تمــام نســخه‌های فروش‌رفتــه در بخـش مجـازی نمایشـگاه کتاب سـی‌وپنجم (با فرض قطع رقعی) را به صـورت متوالـی در کنــار هــم قرار دهیــم، بــه طولــی معــادل 299 کیلومتر دست خواهیم یافت که این مقدار تقریبا 30 برابر سطح زمین تا لایه اوزون است. اما در این دوره از نمایشگاه 185538 نفر کتاب‌های خود را از بخش مجازی نمایشگاه خریداری کردند. در مقایسه با دوره‌های پیشین بخش مجازی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باید گفت که در دوره اول نمایشگاه مجازی که در بهمن سال ۹۹ اجرا شد، ۱۶۱۱۲۵ نفر خریدار داشت. در سال دوم که تبلیغات گسترده‌تر شد، تعداد مخاطبان به ۱۸۰۷۹۱ نفر رسید. از سویی چون فاصله بهمن ۱۴۰۰ تا اردیبهشت ۱۴۰۱ کم بود و همچنین بخش حضوری نمایشگاه نیز مجدداً آغاز شده بود، در سال ۱۴۰۱، ۱۷۶۴۳۹ نفر و در سال ۱۴۰۲، ۱۸۰۳۲۸ نفر و در سال ۱۴۰۳ نیز ۱۸۵۵۳۸ خریدار کتاب‌های خود را از بخش مجازی نمایشگاه کتاب تهران تهیه کردند. تصویر زیر اطلاعات بیشتری را درباره این موضوع در اختیار قرار می‌دهد:
همچنین بخش مجازی این دوره از نمایشگاه کتاب تهران به نسبت دوره‌های قبل از نظر تعداد عناوین ارائه داده شده به مخاطبان نیز رکورددار بود. تعداد عناوین عرضه شده در سال ۹۹، ۱۶۳۲۵۷ عنوان بود، در سال ۱۴۰۰، ۱۹۷۳۳۵ عنوان، در سال ۱۴۰۱، ۲۱۷۸۵۴ عنوان، در سال ۱۴۰۲، ۲۶۹۳۴۷ عنوان و در سال ۱۴۰۳ نیز ۳۱۵۳۸۵ عنوان و به مردم عرضه شده است. تکتا این داده‌ها را از طریق تصویر زیر به مخاطبان ارائه داده است:
همچنین متوسط خرید هر حساب کاربری (حقیقی و حقوقی) در بخش مجازی 1250000 تومان بود و به طور متوسط هر خریدار هفت کتاب را تهیه کرده است. داده هـای نمایـشگاه دوره قبـل بیانگـر وجـود اختلاف 40هـزار تومانی بیــن میانگیــن ارزش محصــولات عرضه شــده و میانگیــن ارزش محصولات خریداری شده بوده است.
نمودار زیر تحولات دیتاها و داده‌های بخش مجازی نمایشگاه سی‌وپنجم به نسبت دور قبل چنین تحلیل کرده است:
فصل دوم تحلیل رفتار کتاب‌دوستان بر اساس داده‌های بخش مجازی نمایشگاه سی‌وپنجم است. بر اساس داده‌های به دست آمده از نمایشگاه 9799 نفر در هر پنج دوره نمایشگاه مجازی کتاب شرکت کرده و کتاب‌های خود را خریداری کرده‌اند. 20341 خریدار در چهار دوره از نمایشگاه مجازی شرکت کرده‌اند و 43368 نفر در سه دوره از نمایشگاه حضور داشته‌اند. اما در مجموع 586440 نفر به طور یکتا در پنج دوره نمایشگاه مجازی کتاب خریده‌اند. تصویر زیر آمار گویایی از مخاطبان را ارائه می‌دهد:
اما این مخاطبان از کدام استان‌ها بودند؟ داده‌ها نشان دهنده آن است که استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان ۶۱ درصد از خرید را بر اساس تعداد نسخه به خود اختصاص دادند. استانهایی که تقریبا ۶۰ درصد جمعیت کشور را در خود دارند. از سویی چهار استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و خراسان شمالی نیز سه درصد از خرید کل کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بیشتر میزان خرید بر اساس نسبت تعداد خریداران به جمعیت، مربوط به استان‌های قم، تهران، سمنان و یزد بوده است. بر اساس داده‌های به‌دست آمده به نظر می‌رسد سرانه خرید در استان‌های مرکزی به نسبت استان‌های پیرامون بالاتر است. به تصویر زیر دقت کنید:
همچنین در بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سبد خرید مردها پرتر از سبد خرید خانم‌ها بود. به طور کل 58.2 درصد خریداران را مردها و 41.8 درصد خریداران را زن‌ها تشکیل می‌دادند. به طور متوسط در سبد آقایان 1.4 کتاب بیشتر نسبت به خانم‌هـا قرار داشت. همچنین در ترکیب جمعیتی مخاطبان، جوانان بیشتر از دیگران کتاب خریدند. تصویر زیر روایتی از این داده‌ها را به‌دست می‌دهد:
درباره دسته‌بندی محتوایی کتاب‌های فروش رفته نیز تکتا اشاره کرده که 70.57 درصد کتاب‌های عمومی، 19.4 درصد کتاب‌های کودک، 7.22 درصد کتاب‌های آموزشی و مابقی را نیز کتاب‌های کمک آموزشی، کمک آموزشی کودک و سایر (لاتین و عرب) تشکیل می‌دادند. تصویر زیر روایت گویاتری از این داده‌ها را به دست می‌دهد:
تحلیل پرمخاطب‌ترین گروه‌های موضوعی بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز از دیگر مباحث تکتای شماره چهارم است. بر این اساس چهار گروه پرمخاطب «کودک و نوجوان»، «ادبیات»، «دین» و «علوم اجتماعی» بیش از 60 درصد کتاب‌های فروش رفته را به خود اختصاص داده‌اند. به تصویر زیر دقت شود:
همچنین در این گزارش پرفروش‌ترین کتاب‌های این نمایشگاه نیز به این شرح معرفی شده‌اند: «راه رشد»، «تکه‌هایی از یک کل منسجم»، «منم می‌شم یه حاج قاسم»، «کهکشان نیستی»، «شازده کوچولو»، «ترجمه الغارات»، «سمفونی مردگان»، «خون دلی که لعل شد»، «شب‌های روشن» و «آسیب شناسی روانی بر اساس TR – ۵ – DSM» از پرفروش‌ترین عناوین بودند. قرآن کریم از چرخه بررسی تکتا خارج بوده است، چرا که کلام‌الله مجید به خاطر تفاوت ماهیتی با سایر کتاب‌ها و فراگیر بودن مخاطبان آن از پر تقاضاترین کتاب‌ها در بخش مجازی نمایشگاه بود و اگر با باقی کتاب‌ها مقایسه می‌شد، در ردیف اول قرار می‌گرفت.
این میان اسامی 30 پدیدآورنده‌ای که کتاب‌هایشان از پرفروش‌ترین‌های این نمایشگاه بوده به شرح زیر است: علی صفایی حائری، محسن عباسی ولدی، غلامرضا حیدری ابهری، مرتضی مطهری، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، محمدصادق حائری شیرازی، فئودور داستایفسکی، مژگان شیخی، حسین فتاحی، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، کلر ژوبرت، ناصر کشاورز، مهدی الهی قمشه‌ای، محمدرضا حدادپور جهرمی، سروش حبیبی، تارا کثیری، مهدی آذریزدی، آلبر کامو، محمد حمزه‌زاده، جواد کریمی، محمدحسن وکیلی، اروین دی یالوم، شکوه قاسم‌نیا، زهرا موسوی، صدف همتی، جیمز کلیر، محبوبه نجف‌خانی، مهدی گنجی، آلن دوباتن و آناهیتا حضرتی کیاوندانی.
از دوره نخست نمایشگاه مجازی تا بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اقبال به کتاب‌های تالیفی روند تصاعدی داشته است. تصویر زیر گویای این مطلب است:
فصل سوم از چهارمین شماره تکتا به ناشران و کتابفروشی‌های حاضر در سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اختصاص پیدا کرده است. تعداد کل فروشندگان حاضر در نمایشگاه مجازی شامل 2,111 ناشر (88 درصد) و 291کتاب فروشی (12 درصد) بوده است. بیش از 91 درصد از تعداد کتاب‌های فروخته شده مربوط به فروشندگان (ناشران و کتابفروشی‌های) استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی، اصفهان و فارس است. سهم ناشران 26 استان دیگر از کتاب‌های فروخته شده نیز کمتر از 9 درصد است.
انتشارات قدیانی، نشر معارف، انتشارات سوره مهر، انتشارات ارجمند، نشر افق، انتشارات سمت، نشر چشمه، نشر پرتقال و انتشارات نردبان ۹ ناشر پرمخاطب نمایشگاه هستند که بیش از یک درصد از سهم بازار را داشته‌اند. کتابفروشی‌های کتاب‌رسان مشهد، دنیای کتاب قم، کتاب واحه، جنگل جاودانه رشت، ایده بوک، حکمت دانشگاه اصفهان، شهید کاظمی و پاتوق کتاب اراک بیشترین فروش را بین کتابفروشیها در نمایشگاه داشته‌اند. همچنین تعداد کتابفروشیها رشد قابل توجهی در نمایشگاه داشته است، در حالی که کتابفروشیها تنها در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ در نمایشگاه حاضر بوده‌اند.
در نهایت فصل چهارم از تکتای چهارم نیز درباره بسته‌های ارسالی است. در این نمایشگاه تعداد 858 هزار مرسوله توسط شرکت پست ارسال شد که به طور متوسط هرکدام چهار روز در راه بودند تا به مقصد خود برسند. طولانی‌ترین مسیر پیموده شده برای ارسال یک مرسوله نیز 2329 کیلومتر بوده است.
در این گزارش صرفا تعدادی از تصویرهای داده‌کاوی بخش مجازی سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ارائه شده است. فایل کامل تکتای شماره چهارم از اینجا قابل دریافت است.
