بازگشت
ادبیات فارسی هویت ایرانی‌ها را شکل داده است
1404/02/18-16:34
نخستین نشست تخصصی «کتاب و سینما» با عنوان «اقتباس معکوس؛ اقتباس کتاب از سینما» در سالن سرای هنرگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران؛ نخستین نشست تخصصی «کتاب و سینما» با عنوان «اقتباس معکوس؛ اقتباس کتاب از سینما» با حضور هارون‌یشایایی تهیه‌کننده پیشکسوت سینما، مازیار فکری ارشاد، منتقد سینما و مهرزاد دانش، منتقد سینما و مدیر نشست، در نخستین روز از برگزاری سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
در ابتدای این نشست مهرزاد دانش با بیان این مطلب که سازمان سینمایی در نمایشگاه کتاب حضور پررنگی دارد گفت: امسال سلسله نشست‌هایی تخصصی «کتاب و سینما» را برنامه‌ریزی کرده‌ایم و در هر نشست به موضوع مهم و کلیدی مهم اقتباس می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم تا از زاویه جدیدی به موضوع اقتباس ادبی و هنری بپردازیم.
دانش افزود: در بحث اقتباس معمولاً عمده توجه ما معطوف به این مسأله است که فیلم‌های سینمایی چگونه از کتاب‌ها و رمان‌ها متأثر شده‌اند، اما در این نشست به صورت وارونه به این موضوع می‌پردازیم که ادبیات چه استفاده‌ای از دنیای سینما کرده و تأثیرپذیری ادبیات از سینما چگونه بوده است. براساس تحقیقات انجام شده، سینما تأثیر بسزایی در شیوه نگارش داستان‌ها از خود برجای گذاشته است.
دانش در ادامه به معرفی هارون‌یشایایی، تهیه‌کننده فیلم«ناخداخورشید» پرداخت و گفت: هارون‌یشایایی را بیشتر به عنوان تهیه‌کننده می‌شناسیم و کم‌تر کسی می‌داند او در حوزه ادبیات داستانی نیز آثاری را در کارنامه خود دارد. «ناخدا خورشید»، «جایزه»، «هامون» و چند فیلم دیگر او از جمله آثار مطرح سینمای ایران هستند که رد پررنگی از اقتباس در آن‌ها به چشم می‌خورد.
هارون‌یشایایی هم در ادمه گفت: آنچه به طور کلی درباره سینمای ایران می‌توان عنوان کرد این است که این هنر، بخش مهم و مؤثری از فرهنگ و ادبیات کشور را در صد سال اخیر شکل داده است. سینما به طور کلی عمر صد و چند ساله‌ای دارد و از مدت‌ها پیش ارتباط میان ادبیات و سینما شکل گرفته است.
وی با بیان اینکه هیچ سوژه و فکری را درباره سینما نمی‌شود خارج از حوزه ادبیات فارسی مطرح کرد، افزود: قصه‌های فارسی به دلیل گسترش جغرافیایی زبان فارسی در منطقه بسیار متنوع است و هنرمندان ایرانی در بیشتر جشنواره‌های بین‌المللی فیلم حضور دارند. سینمای ایران در طول تاریخ همواره معرف تفکر ایرانی بوده است.
تهیه‌کننده «اجاره نشین‌ها» درباره نسبت ادبیات و سینما خاطرنشان کرد: ادبیات فارسی و فرهنگ برخاسته از آن بر سینمای ایران مسلط است و بدون شناخت دایره نفوذ ادبیات فارسی بین توده‌های مردم نمی‌توان سینما را شناخت. خوشبختانه سینما از ادبیات کشور غافل نبوده و همواره تلاش کرده تا به آن نزدیک شود.
سپس مهرزاد دانش، درباره «اقتباس معکوس» گفت: اقتباس معکوس شامل تأثیر سینما بر ادبیات است. فیلم‌هایی وجود دارند که برخی در کشور‌های دیگر تلاش کرده‌اند تا بر خلاف جریان اصلی، داستان‌هایی را مطابق آن بنویسند. البته به نظر می‌رسد نگاه تجاری بر این مسأله نیز حاکم باشد اما سؤال این است که تکنیک‌های سینمایی چه تأثیراتی بر گونه نوشتاری این رمان‌ها گذاشته‌اند.
در ادامه نشست، مازیار فکری ارشاد منتقد سینما نیز، گفت: اوایل دهه شصت فیلمی هندی به نام «قانون» از تلویزیون پخش شد. چند ماه بعد کتابی جیبی با عکس آمیتا باچان منتشر شد و اولین مواجهه من با اقتباس معکوس در آنجا بود. «جنگ ستارگان» یک و قسمت آخر این مجموعه نیز بر اساس فیلم‌ها نوشته شده‌اند و هدف از انتشار آن، نوعی رویکرد تجاری بود.
این منتقد سینما افزود: بعد‌ها که با سینما و ادبیات بیشتر آشنا شدم پی‌بردم که موضوع اقتباس معکوس یک جریان کاملاً جدی است. برای مثال، رمان‌هایی که بعد از سه‌گانه «بتمن» از آن اقتباس شد، قصه را ادامه داده و برخی از شخصیت‌ها در آن پرورش پیدا کردند. مسیر جریان اقتباس معکوس از دهه ۹۰ میلادی جدی‌تر شد و باعث شد تا دنباله‌های یک فیلم از کیفیت بالاتری برخوردار باشند و بسیاری از استودیو‌ها در کنار اقلام تبلیغاتی، کتاب‌هایی را بر مبنای فیلم منتشر کنند. برای مثال، اثری که از روی فیلم «ماتریکس» به صورت معکوس اقتباس شده است، یک اثر قابل قبول است. «ادیسه فضایی» نیز از روی فیلم کوبریک نوشته شده.
مهرزاد دانش هم در ادامه این نشست گفت: «ناخدا خورشید» ابعاد جهانی گسترده‌ای پیدا کرد و از اولین فیلم‌های پس از انقلاب است که در یک جشنواره مهم درخشید و جایزه «لوکارنو» را دریافت کرد. این فیلم از رمان «داشتن و نداشتن» همینگوی اقتباس شده و «هاوارد هاکس» نیز بر اساس این کتاب فیلمی را کارگردانی کرد. فیلمی که او ساخت به رمان همینگوی وفادار نبود، در حالی که در ساخته تقوایی در عین وفاداری به منبع اصلی، به نوعی بومی‌سازی نیز شده بود.
یشایایی درباره ناصر تقوایی نیز گفت: من تهیه‌کننده تعداد زیادی فیلم در سینمای ایران هستم و هیچ‌گاه در کار کارگردان دخالت نکرده‌ام. ناصر تقوایی هنرمندی بی‌توقع، آزاد و رهاست و همین ویژگی به او کمک می‌کند که خلاق باشد. تقوایی همواره در سینمای ایران حضور مهم و مؤثری داشته و در آینده نیز همینطور خواهد بود.
وی افزود: در فیلم «ناخدا خورشید» گاهی با تقوایی تبادل نظر می‌کردیم، اما آنچه در آثارش دیده می‌شود، تماماً هنر خود اوست. هنر ایران باید به وجود ناصر تقوایی افتخار کند. من معتقدم تقوایی بود، هست و خواهد بود.
مهرزاد دانش با بیان اینکه سینما عالم تکنیک است، گفت: اگرچه سینما با ادبیات اشتراک‌هایی دارد، اما در زمینه‌هایی مانند تدوین، زاویه دوربین و نما‌ها می‌تواند برای نویسندگان داستان منبع الهام باشد.
فکری‌ارشاد افزود: اقتباس معکوس گاهی تا جایی پیش می‌رود که فیلم‌سازانی همچون «ریدلی اسکات» پیش از ساخت فیلم، نویسنده‌ای را برای نگارش داستان بر اساس آن فیلم در نظر می‌گیرند. گاهی نیز ناگفته‌های میان دنباله‌های یک فیلم در داستان‌های اقتباسی مطرح می‌شود. سینما عینی و داستان ذهنی است و این دو همیشه به‌خوبی با یکدیگر تطابق پیدا نمی‌کند.
او افزود: بسیاری از افراد، رمان‌های اقتباسی از یک فیلم را نمی‌پسندند زیرا سینما نمی‌تواند همه ابعاد یک قصه را پوشش دهد، در حالی‌که در رمان می‌توان جزئیات را به تفصیل شرح داد. البته در اقتباس معکوس نیز نویسنده باید ساختار اصلی را حفظ کند و فقط در برخی جزئیات دست ببرد.
یشایایی در ادامه گفت: من از نوجوانی درگیر کار‌های سینمایی بوده‌ام و با این فضا بزرگ شده‌ام. به یاد نمی‌آورم هیچ فیلمنامه‌ای را رد کرده باشم چون فیلم را متعلق به کارگردان می‌دانم. من تحصیلاتم در رشته فلسفه بوده و با ادبیات عبری هم آشنا هستم اما ادبیات فارسی برای من صرفاً دغدغه نیست، بلکه باوری است که به آن‌ایمان دارم. از نگاه من، ادبیات هویت فرهنگی مردم ایران را شکل داده است.
سلسله نشست‌های «کتاب و سینما» هر روز توسط سازمان سینمایی در سرای هنرگان کتاب سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار می‌شود.
دومین نشست از این سلسله نشست‌ها، امروز پنجشنبه ۱۸ اردیبهشت ساعت ۱۶ با حضور احمدرضا معتمدی و مهرزاد دانش با موضوع «فلسفه سینما / علوم انسانی» برگزار می‌شود.
سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
