بازگشت
گنجینه رضوی؛ روایتی زنده از هزار سال دانش، دین و هنر
1404/02/24-16:50
در حاشیه معرفی آثار گنجینه رضوی تأکید شد که «گنجینه رضوی» بیش از ۵۴ هزار نسخه خطی و چاپ سنگی دارد.
به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست معرفی گنجینه رضوی در سرای گفت‌وگوی شبستان اصلی مصلای امام خمینی(ره) با حضور فاطمه جهانپور، پژوهشگر حوزه متون کهن و مطالعات زرتشتی و رمضان علی ایرانلو، مدیر نسخه خطی آستان قدس، برگزار شد.
ایرانلو گفت: گنجینه آثار قدس به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز نگه‌داری میراث مکتوب در جهان اسلام شناخته می‌شود. این مجموعه، علاوه بر آثار اسلامی، نسخه‌های ارزشمندی از ادیان دیگر و متون ایران باستان را نیز در خود جای داده است.
وی ادامه داد: بیشترین موضوعات این آثار در حوزه‌های فقه و ادبیات قرار دارند. با این حال، بخش شایان‌توجهی از این گنجینه به متون دینی و فرهنگی ادیان دیگر اختصاص یافته است.
این مدیر فرهنگی توضیح داد: در بخش یهودیت، ۱۷۸ نسخه خطی با تنوع زبانی و محتوایی نگه‌داری می‌شود. این آثار به بیش از بیست زبان مختلف، ازجمله زبان‌های مقدس، نوشته شده‌اند که نشان از جامعیت و تنوع فرهنگی این مجموعه دارد. برخی از این نسخه‌ها قدمتی بیش از هزار سال دارند؛ ازجمله یکی از نسخه‌های تورات که به سال ۱۰۲۰ میلادی بازمی‌گردد. برخی از این آثار بر روی پوست آهو و چوب نگاشته شده‌اند و از نظر هنری و تذهیب، دارای اهمیت ویژه‌ای هستند.
ایرانلو گفت: یکی از نسخه‌های برجسته، ترجمه‌ای از تورات به زبان عبری با خط فارسی است و به‌صورت تفسیری بیان شده است. واقفان این آثار تنها مسیحیان نبوده‌اند؛ بلکه زرتشتیان نیز در وقف این نسخ نقش داشته‌اند.
وی ادامه داد: هر نسخه خطی در این مجموعه، داستان و روایت خاص خود را دارد؛ ازجمله اینکه چگونه یک نسخه از تورات یا انجیل به آستان قدس رضوی رسیده است. این داستان‌ها بخشی از تاریخ و فرهنگ مشترک ادیان مختلف را بازگو می‌کنند.
ایرانلو تأکید کرد: کاری که ما در این مجموعه انجام داده‌ایم، گردآوری، مرمت و دیجیتالی کردن این آثار به کمک بهترین مرمت‌کاران است. همچنین، معرفی این آثار به پژوهشگران و علاقه‌مندان از دیگر اهداف ماست.
جهانپور در معرفی آثار گنجینه رضوی گفت: ۱۲۰ نسخه خطی و چاپ سنگی متعلق به دوران پیش از اسلام خبر داد. به گفته وی، این مجموعه شامل ۲۹ نسخه خطی و ۹۱ نسخه چاپ سنگی است که همگی حاوی مضامین دینی و فرهنگی ایران باستان، به‌ویژه آیین زرتشتی، هستند.
جهانپور با تأکید بر اهمیت این متون، اظهار کرد: بسیاری از این آثار در آیین‌ها و مناسک دینی، ازجمله نمازهای روزانه زرتشتیان، کاربرد داشته‌اند.
همچنین در میان آن‌ها، قدیمی‌ترین نسخه اوستایی و دو نسخه مهم از وندیداد شناسایی شده که دربردارنده بخش‌هایی از یسنا و اوستا نیز هستند.
وی همچنین به وجود نسخه‌هایی از دوران یزدگرد اشاره کرد و افزود: یکی از این نسخه‌ها، از منظر سنت نگارشی، نقطه پیوند میان ایران و هند به شمار می‌آید. از خرده‌اوستا نیز نسخه‌ای منحصر‌به‌فرد به دست آمده که به زبان اوستایی و با خط فارسی نگاشته شده است.
به گفته جهانپور، ترجمه فارسی وندیداد نیز برای نخستین‌بار در قالب چاپ سنگی منتشر شده و نقش مهمی در انتقال آموزه‌های دینی زرتشتی ایفا کرده است. او همچنین از وجود مجموعه‌ای از متون فارسی زرتشتی خبر داد که به دست خود زرتشتیان گردآوری شده‌اند و اغلب به‌صورت نسخه‌های خطی و مصور باقی مانده‌اند.
وی در ادامه به اختلافات تاریخی میان زرتشتیان درخصوص موضوع کبیسه (اضافه‌ماه‌ها در تقویم دینی) اشاره کرد و گفت: این موضوع در زمان خود موجب بروز مباحثات فقهی و اعتقادی گسترده‌ای میان علما و رهبران دینی زرتشتی شد.
جهانپور در بخش پایانی سخنان خود، به تحولات فکری زرتشتیان در دوره متأخر، به‌ویژه از قرن نوزدهم به بعد، پرداخت و بیان داشت: در این دوران، زرتشتیان همچون دیگر اقشار جامعه ایرانی، دریافتند که آموزه‌های سنتی دین، به تنهایی پاسخ‌گوی نیازهای جامعه مدرن نیست. همین امر موجب شکل‌گیری جریان‌های نواندیشی دینی و به‌روزرسانی سنت‌های کهن شد.
این پژوهش به گفته جهانپور، نه‌تنها تصویری روشن از میراث دینی و فرهنگی پیشااسلامی ارائه می‌دهد، بلکه روند تطور فکری جامعه زرتشتی را نیز به‌خوبی به نمایش می‌گذارد.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
