بازگشت
کارگردان «سووشون»: امکان ندارد یک اثر اقتباسی کاملاً منطبق بر کتاب باشد
1404/02/25-19:10
نشست بررسی رمان و سریال «سووشون» با حضور نرگس آبیار، کارگردان این سریال در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در این نشست شیوا مقانلو، نویسنده، تصریح کرد: اصولاً در گذشته نوشتن و کسب درآمد از کتاب کار مردانه‌ای بود؛ اما سیمین دانشور داستان‌نویسی بود که با رمان‌نویسی این قالب فکری را شکست. دانشور تسلط خوبی به ادبیات غرب داشت. درمورد سووشون باید گفت نه‌تنها این اثر یک اثر بومی ایرانی از شهر شیراز، بلکه روایت درستی از مقطعی از تاریخ ایران است.
وی با بیان اینکه این نوع از کتاب‌ها به بخشی از میراث معنوی کشور تبدیل می‌شود، افزود: پرداختن به این کتاب سخت است و مخاطب اثر سریالی انتظار دارد سریال وفادار به کتاب باشد.
به گفته مقانلو، در «سووشون» زیست شخصی دانشور قابل‌لمس است و می‌توان زن‌های طبقات مختلف را حاضر دید. این رنگارنگی بسیار شیرازی و ایرانی است و جهان را هم می‌شناسد و معرفی می‌کند.
این نویسنده معتقد است اقتباس یک بازآفرینی خلاقانه است. در واقع، فیلم‌ساز نسخه خود را از جهان رمان بازآفرینی می کند؛ اما سووشون به‌حدی جاافتاده که به بخشی از فرهنگ داستان‌خوانی ما تبدیل شده است. توصیه من این است که هم رمان خوانده شود و هم سریال دیده شود. در جهان امروز، تصویر حرف اول را می‌زند؛ اما لازم است رمان در کنار تصویر دیده شود.
وی افزود: ما نویسندگان زنی داریم که واقع‌گرا هستند، به اتفاقات پیرامون می‌پردازند و اقشار مختلف را در آثار خود طرح می کنند. در واقع، می‌توان ایران آن زمان و تاریخ معاصر را در آثار این چهره‌های ادبی دید.
به گفته مقانلو، در رمان سووشون کارکرد اسطوره بسیار هنرمندانه بوده و در واقع، دانشور برای ترسیم ایستادن در مقابل ظلم از سیاووش، شخصیت اسطوره‌ای، استفاده می‌کند.
همچنین، علی‌اصغر عزتی‌پاک، یکی دیگر از نویسندگان، نیز گفت: همیشه متعجب بودم که چرا سینما به رمانی مانند «سووشون» بی‌توجه است. از سویی، تصورم این بود که وقتی نویسنده زن است، کارگردان یک اثر سینمایی مرتبط با آن نیز باید زن باشد.
وی افزود: دریغ اهالی ادبیات این است که وقتی از اثر ادبی اقتباس می‌شود، کارگردان فقط همان یک اثر را می‌خواند، در حالی که لازم است وارد فضای فکری نویسنده شود و تنها یک فرد فرهنگی می‌تواند این کار را بکند. این اتفاق درمورد خانم آبیار افتاده و این به سابقه فرهنگی این کارگردان بازمی‌گردد. نمونه چنین نگرشی را داریوش مهرجویی در آثارش داشت.
وی تأکید کرد: زمانی که این اتفاق نمی‌افتد، اثر سینمایی اقتباسی انفصالی با اثر ادبی دارد و مخاطب ارتباط لازم را نمی‌تواند برقرار کند.
به گفته این نویسنده، سووشون به نحوی الگوی رمان‌نویسی ایرانی است و هر نویسنده ایرانی آن را حداقل یک بار خوانده است.
عزتی پاک تأکید کرد که در اقتباس از اثر ادبی همچون سووشون، کارگردان کار سختی را پیش رو دارد؛ چراکه مخاطب انتظار دارد جهان داستانی و نمادها را در داستان ببیند؛ مثلاً تروی به عنوان خیانت فیلم‌ساز به هومر تلقی می‌شود؛ چراکه مغایر با کتاب او یعنی ایلیاد قلمداد شد.
وی افزود: از طرفی اثر ادبی مانند «سووشون» که نزدیک به ۶۰ سال پیش نوشته شده، باید به‌روز شود تا انتظارات مخاطب تأمین شود.
همچنین، محمدرضا مقدسیان، نویسنده و منتقد، نیز تأکید کرد: ما دسته عمده‌ای از مفاهیم را بدیهی می‌دانیم؛ اما اگر این فرایند درست بود، بسیاری از واقعیت‌ها اتفاق نمی‌افتاد. بسیاری از مفاهیم هنری و فرهنگی عمیقاً به انسان مرتبط است. از روز اول، مسئله بشر حیرت بوده و به‌دنبال این بوده پاسخی برای خود بیابد.
وی افزود: انسان تاب‌آوری مواجهه با حیرت را ندارد و در طول تاریخ، این مسئله به شکل‌های مختلف خود را نشان داد. تمایل انسان به حرف زدن و کشف زبان برای ارتباط گیری است. باور بر این است که انسان وجود خود را با تعاملات پیرامونی معنی می کند. این تلاش‌ها بعدها به زبان ادبیات و نمایش تبدیل شد.
به گفته مقدسیان، نزدیکی روایت‌های انسانی رمان «سووشون» با تجربه ما منجر به توجه ویژه به کتاب است؛ اما روایت‌های شخصی را نمی‌توان از کتابی که می‌خوانیم جدا کرد و این غلط مصطلحی است که باید اول دانشور را شناخت و بعد از او اقتباس کرد.
این منتقد تصریح کرد: محال است سریال سووشون هم منطبق با کتاب باشد. ما به واسطه روایت زنده‌ایم و رمان هم ابزاری برای بیان درونیات است. اگر ادبیات را به تصویر نزدیک می کنیم، در واقع نزدیک کردن خودمان به شرایط جدید است.
همچنین، بهنوش طباطبایی، بازیگر نقش زری در سریال سووشون، نیز در این نشست تصریح کرد: نقش زری اهمیت ویژه‌ای برای من داشت. شخصیت زری در تاریخ ادبیات ماندگار است. خوشحالم که این نقش نصیب من شد و تا همیشه قدردان خانم آبیار هستم که این نقش را به من سپردند.
وی افزود: زری برای من مانند ستون تخت‌جمشید است و به‌شدت مراقب آن بودم. حدود یک‌ونیم سال صرف فیلم‌برداری شد. ترجیح می‌دهم به‌جای بازیگری که این نقش را ایفا کرد، زری را به لحاظ روان‌شناختی تحلیل کنم.
طباطبایی اضافه کرد: به‌طور کلی، کاراکتر الگوی افراد حقیقی است و تمام ویژگی‌های اخلاقی و روانی شخصیت را نشان می‌دهد؛ اما شخصیت به نوعی نقاب است. فروید اولین کسی بود که به موضوع شخصیت پرداخت. شخصیت زری به این دلیل اهمیت دارد که دچار تحول می‌شود و پرچم‌دار تمام زن‌هایی است که از ترس‌ها و اضطراب‌های خود عبور کردند.
به‌گفته طباطبایی می‌شود آثار ادبی را نقد روانکاوانه کرد و شخصیت‌ها را تحلیل کرد. همچنین، نرگس آبیار، کارگردان سریال سووشون، نیز گفت: در ۱۵سالگی این کتاب را خواندم و گمان نمی‌کردم روزی کارگردان سریال آن باشم؛ اما بعدها وقتی کارگردان شدم، آرزویم این بود که فیلمی از این کتاب بسازم و به نوعی این رمان من را به‌سمت خود کشاند.
وی افزود: این رمان یک اثر کامل است و تلاش کردم تا حد امکان به روح کتاب وفادار باشم. همین موضوع اقتباس را سخت کرده بود.
در این نشست نرگس آبیار به بازنویسی بخش‌هایی از داستان اشاره کرد و گفت: تلاش بر این بوده اجزا، نگاه و حس نویسنده را در سریال بگنجانیم؛ هرچند که امکان ندارد یک اثر اقتباسی کاملاً منطبق بر کتاب باشد. سعی کردم برداشتم را از اثر داشته باشم و نگاهم را به آن بیفزایم.
این کارگردان به تیم ۲۰۰نفری سازنده این سریال اشاره کرد و گفت: برخی تفاوت‌ها با داستان نیز ممیزی‌های درخواستی بوده که تلاش کردیم آن را لحاظ کنیم. امیدواریم بدون ممیزی خاصی اکران شود و این بحث‌ها که ممکن است جلوی برخی صحنه‌ها گرفته شود، برطرف شود.
آبیار معتقد است سریال سووشون یک اثر شریف است و حرف مهمی دارد؛ یک اثر چندوجهی است و نباید به‌عنوان یک سرگرمی قلمداد شود. در این سریال به اسطوره‌های سهراب، رستم، سیاوش، ابراهیم، یحیی و امام حسین(ع) پرداخته شده است.
کارگردان سریال سووشون تأکید کرد: جنبه ادبی داستان به‌حدی اهمیت دارد که به تصویر کشیدن آن سخت است. امیدواریم توانسته باشیم موفق عمل کنیم.
وی همچنین درخصوص برخی اظهارات مبنی‌بر آسیب به بناهای تاریخی در حین فیلم‌برداری این سریال گفت: دو کارشناس میراث فرهنگی در «سووشون» و یک کارشناس «در بامداد خمار» همراه ما بودند و هیچ آسیبی به آثار نداشتیم و حتی از مردم می خواهیم خودشان بروند و بررسی کنند.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
